O poder do PNV incrementouse de forma notable nas eleccións municipais e forais deste ano. Basta con colocar xuntos os mapas de hai catro anos e os de agora para darse conta diso. Probablemente o cambio máis significativo dos concellos nótese en Gipuzkoa. En 2011 Bildu deu un gran salto neste territorio, chegando a converterse case nun monocromo ao seu favor. Os numerosos concellos que a coalición conseguiu por maioría absoluta e o feito de que tamén a Deputación quedase nas súas mans revolucionou a política guipuscoana nalgúns aspectos. Pero agora en moitos pobos –e na Deputación– o goberno cambiará de cor, e EH Bildu non poderá seguir gobernando con esa transformación.

O PNV recuperou en Gipuzkoa algúns dos pobos que tivo no pasado (Tolosa, Azkoitia, Ordizia…) e gañou noutros nos que a esquerda abertzale sente forte, sendo o caso máis significativo Arrasate (25.000 habitantes). En Bizkaia tamén se fuxiron a EH Bildu Gernika, Lekeitio, Sopela… Pola contra, o PNV segue sendo hexemónico na maioría deste territorio. Algo similar ocorreu en Álava, pero en menor medida: O PNV recupera a Salvatierra e Aiara, mentres que EH Bildu, por exemplo, segue sendo a primeira forza en Laudio.

Materias de xestión

A pugna entre o PNV e EH Bildu nos últimos anos supuxo un golazo importante para o conxunto dos jeltzales. Aínda así, a coalición logrou máis de 300.000 votos e converteuse na forza máis votada en Gipuzkoa e en Navarra. Pero iso non é un consolo. O presidente de Sortu, Hasier Arraiz, falou na noite electoral cun alto nivel de crítica: Recoñeceu que se fixeron "moitas cousas mal" e que se puxo o acento na xestión da empresa.

Á hora de falar de xestión, parece que Arraiz centrouse nos residuos. Moitos pensan que o escándalo que se produciu en varias localidades en torno á Porta a Porta prexudicou a EH Bildu. Bolsas de plástico nos balcóns, recollidas masivas de firmas… En Legazpi, por exemplo, fíxose unha gran campaña por algúns medios de comunicación contra este sistema, e o mesmo en Pasaia, Bergara... En cambio, nos pobos que desde o principio tiveron movementos vivos e autónomos en favor da xestión racional dos residuos (Usurbil, Hernani, Oñati…) EH Bildu resistiu. Pode ser unha materia.

As denuncias de fraude non teñen factura

Con todo, á vista dos resultados electorais, parece que non todas as supostas malas xestións castigáronse por igual, nin sequera as que terminaron nos tribunais. No caso de Bidegi varios membros do PNV atópanse implicados nos indicios de fraude detectados nas obras da AP-1. Nas últimas semanas a Deputación de Gipuzkoa sinalou directamente a dous candidatos jeltzales: Eneko Goia de Donostia e Felix Urkola de Lazkao. Con todo, ambos lograron bos resultados e estarán no poder.

A diferenza do PP, que desapareceu en moitos concellos, as denuncias de corrupción non lle pasaron factura ao PNV. A pesar de que os seus compañeiros están involucrados en casos como o de Epsilon ou o de hiriko, o número de votos de 2011 igualouse facilmente en Álava e sumou máis concelleiros.

O PSE-EE segue costa abaixo

Os resultados obtidos nos concellos de Gipuzkoa conseguiron disfrazar dalgunha maneira o enésimo fracaso dos socialistas. Neste territorio sacaron máis de 6.000 votos e conseguiron ter a forza suficiente para gobernar Lasarte-Oria, e gañar en Pasaia, onde o PSE-EE duplicou o resultado. O caso dalgúns municipios de Oarsoaldea pode ser analizado con máis detalle: nas últimas eleccións a participación foi moi baixa nesta comarca, pero esta vez subiu moito máis que a media e houbo grandes cambios no mapa político.

Pero o partido de Idoia Mendia non está para botar foguetes. En Bizkaia e en Álava contabilizáronse decenas de miles de votos menos que en 2013. O partido que no seu día gañaba por completo na Marxe Esquerda apenas mantén hoxe o control de Portugalete, xa que na quinta gran cidade de Hego Euskal Herria, en Barakaldo, quedou tecnicamente empatado co PNV.

En 2011, a perda de Sestao foi dolorosa para os socialistas. Catro anos despois, o PNV aumentou a diferenza, ou mellor dito, o alcalde do PNV, Josu Bergara. En Vitoria-Gasteiz, como nos últimos tempos Maroto (ver cadro), en Sestao Bergara lanzou en varias ocasións mensaxes racistas. Ouvímoslle dicir, por exemplo, cando falamos de inmigrantes e xitanos, que “esa merda” non vai entrar no pobo. Con todo, cando foi demandada por este motivo, a Audiencia Nacional ha celebrado no exterior da localidade un aplauso. Resultado: Pasou de 8 a 13 concelleiros.

Cambios en Navarra tamén nos concellos

En Navarra, o cambio non só vaise a reflectir no Parlamento. En moitos municipios xurdiron oportunidades para derrocar a UPN (Estella, Tafalla...) e iso vai axudar á xestión diaria o posible goberno de Uxue Barkos. Pola súa banda, EH Bildu obtivo a maioría absoluta en 25 municipios, mentres que Geroa Bai logrouna noutro tres.

En calquera caso, tanto en Navarra como no resto de territorios, no terreo dos acordos deberase medir agora a forza das urnas, non só para conformar concellos, senón tamén para garantir o control e funcionamento dun gran número de mancomunidades, sociedades públicas e consorcios que son básicos na xestión dos servizos (auga, residuos, transporte, matadoiros, euskaltegis, polígonos industriais...). E aí poden ser claves, con ou sen o apoio de Podemos, as plataformas que conseguiron concelleiras en once municipios.