A epidemia estendeuse en México entre 1988 e 2012: a diabetes derivada da obesidade. Non se trata de xente máis gorda que os estándar estéticos, senón de xente que está demasiado gorda ou mesmo padece obesidade (obesidade).

Dos 122 millóns de persoas que ten México, 48 están sobredimensionadas, das que 22 millóns están enfermas de obesidade e entre 6,5 e 10 millóns son diabéticos. Un 7% da poboación padece diabetes, un 21% da poboación maior de 65 anos. Paralelamente, a epidemia tamén se converteu en hipertensión.

Ao mesmo tempo, paradoxalmente, o 78% dos mexicanos teñen problemas para acceder á alimentación diaria, padecen inseguridade alimentaria de forma máis grave ou máis lixeira. Un de cada dez nenos que van á escola padece anemia. Trátase de datos achegados polo Instituto Nacional de Saúde Pública de México en 2012.

Que cambiou nestes anos? En 1994, coa total liberalización do comercio entre Estados Unidos e México, os costumes mexicanos han cambiado radicalmente e á vez reducíronse as posibilidades de conseguir os seus pratos de sempre. Esta é a explicación que recolleu a organización GRAIN, que reivindica a agricultura sostible e a soberanía alimentaria no seu informe “Libre comercio e a epidemia de comida chatarra en México”.

“Estes datos non se poden entender –no informe de marzo de dager GRAIN- como algúns din ‘a xente come diferente porque hoxe en día ten máis posibilidades’. A cousa é que algúns alimentos se impuxeron ao pobo, e mentres tanto, a xente até agora pode adquirir cada vez máis facilmente os alimentos que se coidan e producen segundo os usos e as necesidades reais”.

O Correspondente especial da ONU sobre o Dereito á Alimentación, Olivier De Schuter, dixo en 2012 sobre a chamada de alarma mexicana: “As políticas comerciais que hoxe se están levando a cabo fomentan a presenza de persoas sometidas a alimentos moi procesados, requintados e preparados para permanecer moito tempo nos andeis, evitando cada vez máis o consumo de alimentos frescos e fáciles de perder, sobre todo froitas e verduras”. O principal cambio que se produciu foi en 1994, cando México asinou con Estados Unidos o tratado de liberalización en castelán TLCAN e en inglés NAFTA.

O pacto abriu o camiño ás corporacións estadounidenses para investir todo o diñeiro que quixesen nos proxectos de México. Si en 1982 os ianquis investiron 210 millóns de dólares en empresas de produción de alimentos, en 1999 ingresaron 5.300 millóns: por 25. A maioría dos investimentos producíronse en alimentos procesados.

As vendas multiplicáronse da mesma maneira, principalmente nos produtos denominados junk food ou zahorra: bollería, lácteos, sandwich, hamburger... e bebidas doces, cola e seiscentos. Si en 1992 consumíanse 273 botellas dun cuarto de litro por persoa e ano, en 2002 chegaron a 487.

Para facer fronte ao evidente problema de saúde, en 2014 o Goberno mexicano ha imposto un imposto do 8% a alimentos con moitas calorías, entre eles os que levan manteiga de cacahuete e os famosos cereais de almorzo. Os refrescos tamén teñen un tributo dun peso (uns seis céntimos de euro). Pero iso non cambiou moito o consumo dos temas que estragan a saúde aos mexicanos.

Adeus, pequena tenda

O imposto do lixo non preocupou aos propietarios dos hipermercados, que controlan demasiado ben a rede de distribución de México. Os comercios que nunca pechan, os hipermercados e os discounts especializados a prezos baixos chegaron en 2004 de 700 a 5.729 en 1997. Aínda así, en México permanecían abertas máis de 400.000 pequenas tendas, pequenos postos de 10 metros cadrados. Excitantes para a fame das corporacións.

Nun principio, as grandes corporacións estenderon polas pequenas tendas o que en Sudamérica chaman comida chatarra. Como unha inundación, estes alimentos e bebidas doces inventados para o consumo masivo foron difundidos. A un prezo moi baixo, ademais, porque cada corporación distribúe produtos de diferentes seccións, optimizando os custos dos transportes.

A continuación veu a substitución do último vendedor, que as pequenas tendas devorásense por cadeas cada vez máis grandes. A cadea Oxxo, filial de Coca Cola, chegou en 2004 ás 3.500 tendas, en 2012 tiña 10.000 e para 2015 ten que acabar o ano con máis de 14.000, abrindo tres novas tendas cada día.

A competencia de Oxxo nestes momentos é a cadea Soriana. E por diante, de lonxe, a maior rede de distribución do mundo, Walmart. Con baixos salarios no sur de Estados Unidos, México é líder na produción de alimentos elaborados. Agora que se converteu en dono da rede de distribución, as corporacións conseguiron que os seus alimentos se impoñan na dieta e na vida dos mexicanos.

Gastan grandes sumas en propaganda e en operacións public relations para xustificar os graves problemas que causan os seus propios alimentos vendidos. “Ao longo de todo México –sinala GRAIN- a publicidade une ás corporacións cos valores que aman os cidadáns: familia, sustentabilidade, caridade, boa saúde, emprego de calidade... Teñen moito interese en demostrar que están a colaborar cos gobernos de México, e, curiosamente, os gobernos tamén o están facendo”.

En 2013, Nestle e Pepsi organizaron a Cruzada contra a fame xunto ás autoridades da illa. Nestlé lanzou unha operación chamada O meu Doce Negocio, para empoderar ás mulleres e convertelas en empresarias, para organizar un pequeno exército de 15.000 mulleres que venderán pasteis e doces baseados en produtos de Nestle.

Todo cosmética, di GRAIN. “Hai tempo que entenderon que as transnacionales de alimentos teñen os mellores mercados para aumentar as súas vendas no sur do planeta. Para iso teñen que inventar, desenvolver e vender produtos para millóns de pobres no mundo. Estas persoas alimentáronse até agora cos alimentos que produciron no lugar e cos mercados informais que teñen organizados para gañarse a vida”.

As corporacións para captar a estes consumidores na rede satisfán ao principio as canles tradicionais de distribución e logo substitúen os alimentos locais por alimentos baratos, procesados, de lixo, a miúdo en colaboración cos gobernantes locais.

Tratados como o TTIP, que agora se quere aplicar aos europeos, que fomentan o comercio e o investimento sen fronteiras, son decisivos para que os mercados se atrapen e substitúan ás multinacionais para aumentar os seus beneficios. México mostra o panorama cru e escuro que esta política trae á cidadanía.