Desgraciadamente, os acontecementos que estamos a ver na fronteira entre Europa e África xa ocorreron hai nove anos. Parece que estamos condenados a ver as mesmas imaxes de cando en vez. E todo segue igual: a morte das persoas que tratan de cruzar a fronteira, a violencia contra os inmigrantes policiais, o sensacionalismo dos medios de comunicación e as declaracións cínicas dalgúns políticos. Todo segue igual: Mentres os Estados xogan ao Xogo de Tronos, con acordos e pactos de “oficina”, as persoas morren.

Casualidade ou causalidad? Estes “Días de Marmota” mortais que vivimos na fronteira do Estado español son causa dos pactos, acordos e as súas consecuencias. Ademais, estes papeis fanse nas oficinas, pero son soportados pola cidadanía. Neste caso os de África.

Hai uns anos, no marco da cooperación ao desenvolvemento, reforzáronse as relacións oficiais entre o Estado español e algúns países de África Occidental. Nos anos 2006, 2007 e 2008 púxose en marcha o Primeiro Plan África e, grazas ao terceiro obxectivo do Plan, completáronse seis acordos, denominados Marcos de Acordos de Cooperación Migratoria. Estas políticas públicas e os acordos entre o Estado español e os pobos de África Occidental foron especialmente importantes, xa que este período se adapta á subida do desprazamento migratorio procedente desas rexións.

O que está a suceder hoxe en día é o mesmo que antes. En 2006, os medios de comunicación falaron da afluencia de xente, e agora está a suceder o mesmo. Pero iso non é certo. Como consecuencia da imaxe dos medios de comunicación, no ano 2006 produciuse o que denominamos “a crise do kayu”. Iso, e as mortes ocorridas o ano pasado na fronteira entre España e Marrocos, foron os impulsores do Primeiro Plan África 2010.

Con todo, a chegada de buques a Canarias e a súa evolución, iniciada en 1994 e establecida no verán de 2006, non só é froito da pobreza senón tamén doutras causas. En 2005, o Goberno español asinou un acordo co Goberno marroquí en relación coa repatriación e o control das fronteiras. Isto tivo dous efectos: por unha banda, reduciuse o número de pateras que chegaron á costa andaluza e, por outro, aumentouse o número de kayucos que chegaron a Canarias.

Por estas razóns, a orixe das saídas trasladouse de Marrocos a Mauritania. Desta forma, o Estado español reactivou en 2005 un novo acordo con este último país, o da Unión Europea. En devandito acordo abordáronse as repatriacións a Mauritania. Estes dous acordos levaron á ampliación das rutas cara ao sur cara a Europa e a converter Senegal e Cabo Verde no país de saída das migracións máis importantes. Neste sentido, o Estado español negociou con estes países varios acordos, un sobre cooperación migratoria e outro sobre controis fronteirizos.

O incremento dos desprazamentos migratorios e a coincidencia dos fondos de cooperación ao desenvolvemento ensinounos que o que ocorreu na fronteira non é aleatorio. As estratexias, condicionantes e decisións políticas están relacionadas co futuro das persoas. É dicir, o importante é a estratexia, non os dereitos humanos, que marca o percorrido dos feitos.

A ruta occidental, a dos kayucos africanos cara a Canarias, está practicamente pecha na actualidade: por unha banda, os desprazamentos migratorios han “influído” na elección doutras rutas, que son débiles. Estes estaban en uso antes de 2006 e agora está a suceder o mesmo. Por exemplo, outros portos peninsulares ou os valos de Ceuta e Melilla; doutra banda, detrás dos datos escóndense as persoas que morren na viaxe, porque o percorrido é cada vez máis difícil. Por tanto, a ruta do Oeste pechouse e o Estado gañou un punto. Isto non é un sistema de control de fronteira efectivo!

E a historia repítese e parece que vai seguir así, porque se trata o tema de forma somera e as responsabilidades deleganse noutros estados. Por tanto, é necesario adoptar medidas baseadas no respecto dos dereitos humanos e non en función das necesidades dos Estados. E Europa, onde está?