A nova folla de ruta que presentou EH Bildu para avanzar na paz ten unha lóxica interna e ten unha mirada á sociedade. No plano interno, nos pasos iniciados desde 2011, e sobre todo no impulso da Conferencia de Aiete, EH Bildu puxo as súas forzas na resolución do conflito.

Basicamente, a actuación da esquerda abertzale ha tido tres eixos: un, canalizar o proceso de paz; dous, actuar no importante marco institucional recuperado tras as eleccións municipais e forais de 2011 e profundar no esforzo por conseguir novos; e tres, alimentar o proceso soberanista. Como coser todo?

Primouse o proceso de paz e a consolidación no ámbito institucional –a esquerda abertzale que viña da ilegalización–, porque o final unilateral de ETA converteríase nun proceso de diálogo multilateral na sociedade vasca, ou polo menos nese sentido. En polo menos tres anos non se conseguiu un proceso multilateral. O Goberno do pp español está totalmente pecho e en plena ofensiva; o PSE está metido nos seus propios problemas e o PNV está a dar pasos, pero sen présa. E aínda que a sociedade vasca quere avanzar, aínda que se rexeiten os ataques do PP, unha especie de “isto é paz” tamén vai arraigando aos poucos.

E se cadra a paz é algo así, pero non do todo, porque ademais das pantasmas do pasado, a dor do conflito segue aí, sobre todo á conta dos presos e exiliados, pero tamén das vítimas, sen sentar bases sólidas e compartidas para desenvolvelo no camiño axeitado. Aí está a clave para a esquerda abertzale que ten máis interese en desbloquear o proceso de paz, a ver como conxuga os de paz co proxecto soberanista que para ela é fundamental para desenvolvelo como proxecto político. E parece que da súa unión vén o camiño vasco cara á paz que recentemente se presentou. Esta frase da entrevista que Rafa Díez ofreceu o pasado domingo a Berria pode servir para ilustrar a situación: “O camiño ten un único fío, un cambio político, no que debemos integrar as consecuencias do conflito”.

A Vía Vasca para a Paz, presentada o pasado domingo, propón avanzar en catro ámbitos específicos: vítimas e memoria, presos e fuxidos, desarmamento e desmilitarización. Non só ao final de ETA, senón tamén no proceso de paz, reivindica a unilateralidad, que a sociedade vasca siga o seu camiño sen mirar a Madrid.

No ámbito dos presos pódense dar pasos desde a unilateralidad, sobre todo coa mensaxe –autocrítica– que os presos poden transmitir á sociedade vasca, pero a clave é a do novo goberno que se constituirá en España. Cal? É o máis difícil do catro ámbitos. No ámbito da vítima e da memoria, a esquerda abertzale tamén podería dar novos pasos, sobre todo no que se refire ao recoñecemento de danos e culpas. Máis aló da necesidade de garantir os dereitos humanos, a desmilitarización é, sobre todo, unha reivindicación que se pode destinar a medio prazo cando todo saia adiante.

E o punto máis importante que se pode avanzar agora, tamén antes, é o desarmamento de ETA. Ponse moita forza nas armas e parece que os pasos máis grandes vanse a dar nese terreo. Iso sería o lóxico, porque a pesar da secuela é a máis factible do catro ámbitos que se presentan, cun gran simbolismo e a ferramenta máis eficaz da esquerda abertzale para procesar a paz á sociedade vasca. O Goberno Vasco ofreceu a súa participación a finais de 2014 e a esquerda abertzale non a recibiu ben. Agora a esquerda abertzale pide a implicación do Goberno Vasco. Si as propostas e as actitudes son verdadeiras, atoparanse formas.

Certamente, a clave máis importante do proceso de paz non se mencionou con exactitude nesta proposta, aínda que se pode apreciar entre liñas: Que EH Bildu e o PNV compartan dunha vez e no eixo da pacificación unhas bases comúns. Cada un co seu modelo social e o seu proxecto político, pero ambos alimentando o proceso de paz desde uns mínimos. Sobre estes raíles a sociedade vasca pode dar pasos, si non dificilmente. Se iso non é posible, esquéceche dos plans, non serán eficaces.