En xeral escribe sobre plantas na Luz, pero o tema do libro é máis concreto: horticultura. Por que elixirche?
Entre outras cousas, porque na horta está a suceder algo especial: vén a revolución. A terra envórcase na horta, pero a horta está a converterse nunha revolución. Nos últimos anos, na agricultura ecolóxica, e os que estamos a traballar, estamos a ver que hai unha volta, unha volta de porca. A paixón pola horta está en auxe, e debemos aproveitar esta paixón para explicar a nosa visión. Creo que a xente o quere: horticultura, pero ligada á de aquí, que se centrará no coñecemento de sempre e que teña como base a calidade. Calidade do que se come, calidade da terra e do medio ambiente... A partir de aí, a idea é que esa xente que quere iniciarse na horta teña unha base fácil, sinxela e con esa paixón por empezar, que lle estimule esa forza. Fixemos un libro moi gráfico, fácil de ler e sobre todo que dá importancia ao que un ten que facer: trucos, cousas curiosas... A situación na produción de libros de aquí, e sobre todo na da horta, é grave, hai unha gran carencia de traballos realizados desde o punto de vista local.

O punto de vista de Euskal Herria, queres dicir?

Si, claramente. Quizá nos vaiamos ao País Vasco Sur, ás proximidades do río Ebro, hai máis información, porque en España, Cataluña, Italia... fíxose moito traballo, en terras parecidas. Pero na vertente atlántica hai un gran problema: os libros que utilizamos son italianos, alemáns, ingleses... E aquí que non valen. Temos que pensar que o País Vasco atlántico é unha das maiores curiosidades climáticas de Europa.

Por que?

En primeiro lugar, chove de forma diferente. Pero non temos condicións meteorolóxicas extremas, nese sentido é un paraíso. Non é tropical, pero...

Temos dúas primaveras, como di o libro: primavera e outono.

Así é. E iso axuda moito. Pero hai que telo en conta constantemente. Algunhas técnicas, que son case imprescindibles noutros lugares, non se poden utilizar aquí. Aforro de auga, por exemplo. Si facemos estas cousas aquí, non facemos máis que agravar os problemas que temos aquí.

Que problemas?

O máis grande que hai aquí é o exceso de auga. Si estamos a traballar en Tudela é importante manter a auga, pero se utilizamos a mesma técnica en Bermeo seguramente se nos podrecerán todas as plantas.
Un pouco de auga, por dicilo así?
O problema é que a maior parte dos males que xera esa excesiva humidade son fungos. Os fungos desenvólvense onde hai humidade e ambiente cálido, o que lles converte nun paraíso. Por tanto, necesitabamos un libro, bo, non necesariamente un libro, pero si, en certo xeito, recoller e preparar a información segundo a nosa maneira de pensar. E demos ese paso. Creo que é importante sabelo: Bizi Baratzea é un libro pensado para adaptarse ás condicións de aquí.

O libro, por tanto, está dedicado á vertente atlántica vasca.

Case do todo. Tamén é válido para o sur, e na parte vexetal hei tentado unir as dúas partes. Pero é difícil. O máis importante é darse conta de que o libro achega información básica e que ten que ser adaptado por un mesmo. Pero non só dunha vertente a outra. Na mesma vertente tampouco é o mesmo traballar en Bermeo que en Markina. Diría máis: en dous lugares dun mesmo pobo temos dúas hortas, a situación pode variar. Creo que é unha das primeiras cousas que digo na entrada do libro: é máis importante que o libro, que cando temos que empezar na horta, teñamos un cayer e un lapis. E recoller todo o que ocorre e facemos, escribir. En dous ou tres anos teremos información incrible.

Quero dicir que cada horta é un mundo.

E tamén cada horticultor. Si podemos axudarnos mutuamente e recoller a historia de cada terra... Creo que este libro é o comezo dunha viaxe, creo que deberiamos aproveitar as facilidades que nos dan os medios tecnolóxicos actuais para crear un universo dos horticultores vascos. E para compartir o coñecemento que un mesmo adquiriu nese universo.

Esa paixón por volver á horta que mencionas ao principio, que é o que a creou?

A crise ten moito que dicir; diría que todas as crises da nosa sociedade. Económicas, crises do modelo social –a xente vive illada–, moitas persoas están enfermas, non quizais de baixa médica, pero si psicolóxica, emocionalmente... Unha vez reunido todo isto, esta paixón pola horta arrefríase. Ademais, hoxe en día é moderno traballar na horta, os concellos pon terras, están a crear hortas comunitarias, os grupos de consumo están a cobrar importancia... A calidade de ser local, ecolóxica, pouco contaminante... cada vez dáselle máis importancia.

O libro serve para empezar de cero.

Si, serve para o máis decidido dos rueiros que non sabe nada. Gustaríame que este libro servise para espertar o desexo dun horto a quen non sabe nada, e por outra banda, para ampliar o coñecemento do que está a facer na horta, para facer outras cousas doutra maneira. Por que non facer espárragos en Altza?

Algúns din que a sección de Plantas de Luz pode ter outro nome, xa que coa escusa das plantas fala de todo. Non sempre das plantas.

Sempre falo das plantas. Todo é planta. Todo, todo o que coñecemos, vén dunha flor. Sen flores non existiría nada. Deberiamos adorar constantemente á flor. Entón, falando de calquera cousa, estamos a falar de plantas. Eu fago o xogo inverso: falar de todo desde as plantas. O meu tema favorito é a etnobotánica; é dicir, a importancia das plantas na historia, o desenvolvemento, a cultura... da sociedade. Sempre falo das persoas no articulado, pero temos unha visión tan antropocéntrica da nosa contorna e de todo o que nos ocorre, que nos esquecemos das cousas reais. E eu trato de lembrar a pequena planta que hai detrás dela.

Por iso dis que ao principio da Huerta Bizi hai plantas quen.

Por suposto. Ninguén pode ser tan precavido como as persoas. Cantos millóns de anos levamos aquí? Un par como máximo? Cantos mil anos leva aquí a nosa lingua? Pola contra, os azeribuztarras aos que hai pouco fixen referencia nun artigo eran os bosques máis importantes de fai 300 millóns de anos. 300 millóns de anos! E aquí están. As plantas hai quen, sen dúbida, e a primeira frase do libro, que digo antes de empezar nada, é a seguinte. No apartado que me refiro a cada unha das verduras, explico algo moi importante para o bo funcionamento da horta: a que lado convén colocala. O nome desta sección é “Nor norekin”. Un gran amigo que traballa en torno ao idioma, cando o leu, díxome: aquí, en teoría, deberías porche “con que” e non “con quen”. Me enfurecí. Como? Quen son antes que nós! Que seriamos sen plantas?