Gure munduaren sorrerako garaiekin lotzen da azeribuztanaren landare generoa (Equisetum). Paleozoikoko garai Devoniarrean, duela 400 milioi urte inguru, bere senideak bizi ziren. Geroxeago, Karboniferoan, duela 300 milioi urteren bueltan, basoetako nagusiak ziren azeribuztan erraldoiak, 30 metro artekoak. Gaur erre eta erre ari garen ikatzaren, petrolioaren eta gasaren sorrera baso horietako landareetan dago. Azeribuztanean ere bai.
Eta oraindik bizi dira haien ondorengoak, Equisetum genero horretakoak, alegia. Equisetum izena latineko equi (behorra) eta seta (zurda) hitzetatik dator. Bere formagatik buztanekin lotu izan da landare genero hau: astobuztana, mandobuztana, xagubuztana, arratoibuztana, muskerbuztana, mandabuztana, zamaribuztana, moxalbuztana, txerribuztana, zezenbuztana, behorbuztana... Buztan desberdin asko da gurearen inguruko hizkuntzetan.
“Tornularien buztana” ere deitzen diote gazteleraz. Lantegiko tornuan aritzen dena edo barrutegietako mojen etxeko tornuan dabilena, nor ote da izena eman dion tornulari hori? Auskalo!
Izen xelebre ugari du azeribuztanak. Beti bizi izan gara bere aldamenean, nor garenez gero. Behar izan dugunero hor izan da; azalean dituen silize kristalek mirariak, benetakoak, egiten baititu. Sendabelar arrunta da; kontuz erabili behar da, eta batez ere ongi identifikatuta: azeribuztan bat baino gehiago dago, eta denek ez dute, ezta gutxiago ere, eragin bera. Jaki ere bada: japoniarrentzat belar basaka estimatua da; Europa aldean udaberriko puja berri guriak zainzurien moduan jaten dira, baita arrautzetan pasatu eta frijituta olio-ozpinarekin ere, eta zopa eta saltsetan ere topa dezakezu. Kosmetikan lepo erabiltzen da, halaber: lepo aldean, belarri izkinan, ezpainen eta betazalen ertzetan eta nonahi sortzen diren zimurrak leuntzeko. Itxura nagusi; itxuraz, ehunetako kolagenoari eutsiz azalari tenteago eusten dio. Beste azal batzuen leuntzaile ere badarabilgu. Espartzu bezala landare zati bat hartu eta beirazko eta metalezko piezak igurzten dira. Ederki garbitu eta leuntzen ditu brontzea, kobrea, zilarra, eztainua eta abar. “Eztainu-belarra” deitzen zaio gurean, eta gazteleraz, limpiaplata. Luthierrek maitea dute, zura ere gozo leuntzen omen du.
Ten follas pequenas e peludas na parte inferior e alarga a cabeza entre 20 e 40 cm. Coñécese como Viagra búlgara, Sideritis scárdica. É unha planta azulada, xa que os seus cabelos lle dan unha cor azulada. Habita nos puntos rochosos das altas montañas e todo o que viviu... [+]
Euskal Herrian bertakotzat dugun baratzegintza eredua produktu historiko modernoa da guztiz. Oraintxe landatuak izango dituzten Ezpeletako, Ibarrako eta Gernikako piperrak; Tolosako babarrunak; Arabako patata; edo Duzunaritzeko arto gorria; guztiak dira 1492tik Amerikako... [+]
Datorren uztailean izango al dugu lanik? Izango al dugu labore uzta biltzeko lanik? Gure aldean, etorkizuna planifikatzeko eta antolatzeko gaitasun handia dute landareek; ia landare guztiek. Bere zikloa biziko den tokian gertatuko diren gorabeheretara egokitua izango da... [+]
Omiasainando todos os froitos metidos”, di a expresión. Mandio é un puñado de mazás, cabaza e kiwi (Malus domestica, Cucurbita maxima e Actinidia chinensis). Outros moitos máis serán millo (Zea mays); ou fabas (Phaseolus vulgaris); pataca (Solanum tuberosum), cebola... [+]
Tes unha horta? De neno, as dúas hortas que coñecín en casa tiñan un muro. Un na volta e o outro nun lado. Unha boa utilización dos muros fará que a horta teña un gran beneficio. Creará un refuxio: colocarase no lugar axeitado para facer sombra, ou para protexerse de... [+]
Aproveito o eco que me dá esta tarde para comentarllo ao lector: fóronse os días máis longos do ano e a noite alargouse e a luz do día comezou a acurtarse. Isto terá consecuencias terribles nas plantas e evitemos en nós.Este verán que acabamos de
comezar e que vai ir... [+]
Facer un buraco co plantador e meter a planta. Xa están plantadas as guindillas da dor (Capsicum annuum), que quentará para o verán deste ano. Só de pensalo, os meus dentes puxéronseme suorentos.
No noso pobo o río Oria convértese nunha rise, e nas persoas das ribeiras... [+]
Desde o vermello, Rubus fruticosus e Rubus ulmifolius. No talo vermello os novos brotes e follas son vermellos, aínda que pronto se veran verdes. No outono, mesmo cando o frío lle queime a pel, as follas volveranse vermellas. Vermello na manteiga e vermello no lixo vello... [+]
A maioría das colleitas realizáronse. O final do ciclo das plantas é o xerme que dá inicio ao ciclo doutra nova planta. Cando repomos a colleita adoitamos recoller froitos ou sementes e comeremos das dúas para quentar o inverno. A planta destinou enormes forzas á... [+]
O allo, Allium sativum, nunca falta na nosa cociña. Cabezales secas colgando todo o ano e novo durante o primeiros seis meses. As cabezas de allo e os grans están a desviarse de casa á horta, a época de seméntalas. Tamén despois, fóra da época de sementa, o allo deberá... [+]
A tempada do allo xa está aquí. Tempada de sementa de allo. O da súa colleita será máis tarde, e el ten que empezar a traballar na cabeza. Na cabeza, o do allo. Pero non todos buscamos a cabeza do allo. Cada vez vese máis a miúdo nas hortas o allo sementado para verdes... [+]
Contesto cun punto, non de temor, senón de respecto e vergoña, cada vez máis a miúdo, a quen me pregunta case calquera cousa nas plantas. E ese punto é cada vez máis grande.
Pola noite, alguén me preguntou cando se debe sementar o tomate (Solanum lycopersicum). Eu estaba... [+]