Como comezou a súa relación co teatro?

Vénme de pequeno. Sempre conto como cando a miña nai nos levaba ao tres irmáns a ver unha obra de teatro ou aos pallasos, eu inmediatamente ríame a gargalladas. Os anos da escola infantil paseinos en Izartegi e un dos poucos recordos que teño de alí é que tiña ganas de ir cada día ao txoko dos disfraces e pintar coas mans na parede. Máis tarde, na ikastola San Fermin, con 6 anos, eu pedinlle á miña nai que levase a expresión corporal e o taller de teatro. A pintura, a música e o teatro, sobre todo, sempre me gustaron moito.

Por que primeiro as Belas Artes e despois a Escola de Teatro de Navarra?

Tiña moi claro que quería ser actor, pero vin a facultade de Belas Artes e gustoume. Algúns dos meus amigos tiñan que ir e eu tamén me animei. Cando terminei, fun á Escola de Teatro. Estou moi contento. Non me vexo traballando como un gran artista plástico, pero todo o que aprendín alí fíxolleme moi útil como actor. A música tamén me interesa moito. Toco o saxofón e o txistu. Durante moitos anos toquei en charangas e fanfarres e tamén utilicei algunhas montaxes de teatro. Aprender música e traballar esa sensibilidade pola música é moi importante. Calquera cidadán debería recibir formación básica, sobre todo para aprender a gozar da música. Que fermoso sería conseguir unha sociedade que valorase a educación cultural e a creatividade!

Quedan curtos os estudos de teatro hoxe en día?

Cada escola de teatro ten o seu estilo, o seu camiño, e eu creo que, en xeral, todos os estudos de teatro seguen nos esquemas anteriores. Cursos noutras disciplinas, estudos de posgrao, laboratorios… faltan en teatro. Creo que no mundo da arte cada vez estamos máis afastados das columnas ríxidas. Exemplos desta flexibilidade son os seminarios interdisciplinares que se realizan nas facultades de arte. Estes son, á fin e ao cabo, o reflexo da nosa forma de vida. A arte é cada vez máis líquido, os seus alicerces son cada vez máis líquidos, tal e como demostran as fusións, performances e mesturas que se realizan. Un bo exemplo é o seminario que a compañía Dantzaz organizou dentro da programación de San Sebastián 2016: a danza é a columna vertebral pero en colaboración con persoas de diferentes ámbitos: futbolistas, cociñeiros, etc. A creación e máis concretamente o teatro é unha maneira de entender o cosmos. A través de situacións imaxinarias, dáme a oportunidade de vivir situacións diferentes e os recursos para entender o mundo, e o aprender Belas Artes axúdame moitísimo. Beber doutras fontes creativas sempre dáche máis recursos. Ábreche o prisma para pensar as cousas.

Di o laboratorio o que fan Ander Lipus e Artedrada?

Os cursos que organiza Artedarada están enfocados exclusivamente á práctica teatral. Creo que son moi necesarios, porque hai que aprender e adestrar a formación básica, pero logo o camiño que se toma cada un é moi importante e sería bonito poder traballar todos estes recursos de forma colectiva. O Círculo de Belas Artes de Madrid puxo en marcha un máster de dous anos para artistas integrais. Aí hai profesionais de todas as disciplinas e os alumnos proban de todo.

Gustaríalle facelo?

Si, pero costa 12.000 euros.

Como está o tema da homologación dos estudos de teatro?

No teatro sucede a miúdo que hai escolas privadas e academias, sen homologacións, cada unha co seu camiño. Hoxe en día a maioría son escolas privadas. Na rede pública, no Estado español, só hai oito escolas máis, a RESAD de Madrid, o Institut de Teatre de Barcelona, e unha máis que en Madrid. O centro vasco de Artes Escénicas de Euskadi abrirase ao público o próximo ano en Bilbao. En moitas Escolas de Teatro de Navarra tentou conseguir a homologación dos seus estudos, pero non o conseguiu. Este cambio viría, en todo caso, dun cambio no Goberno de Navarra.

E como está o teatro en eúscaro?

Somos unha lingua minorizada á forza, o que nos leva a partir dun punto de resistencia na creación en xeral. O teatro en eúscaro faise cada vez máis, nos últimos anos, non tanto seguramente, pero moitas veces o produto non é bo. Está ben tentalo e é importante que haxa movemento e que actúe sen parar, pero creo que os creadores deberiamos esixirnos máis. Parece que polo mero feito de falar en eúscaro xa está ben e hai moitas cousas máis: que tipo de creación facemos, que nivel ten, para quen o facemos, con que obxectivos… ven traballos mediocres que teñen unha gran repercusión na comunidade vasca. E iso é o que deberían conseguir pola calidade, non por estar en eúscaro. O mesmo pasa cos libros. Paréceme ben que todo o mundo teña posibilidades de publicar os seus traballos, pero onde está a fronteira? Están todos ao mesmo nivel? Eu aí teño moitas dúbidas. Deberiamos saber diferenciarnos.

En Navarra prodúcese unha mestura de teatro amateur e profesional. Hai montaxes amateurs que son moi bos, pero amateurs, e en moitas casas de cultura estes programan en lugar de profesionais. O teatro amateur xera interese e movemento cara ao teatro, e ten ese mérito, pero o lugar debería estar para todos.

De quen é a culpa?

A culpa é dos programadores e da xestión que se fai da cultura. Iso é xeral. A creación para o hobby é unha visión impulsada por UPN. Exemplo diso son todas as escolas de música. É moi bonito si o noso fillo estuda medicamento e ademais canta ou toca o violín, pero o problema é cando o seu fillo quere ser violinista.O ministro de Cultura español,
José Ignacio Wert, afirmou que a Educación Artística e as materias optativas distraen aos estudantes.

É flipante. É xusto o contrario. A creación proporciónache recursos para ler todas as capas que están máis aló da superficie. É moi tópico, pero é unha verdade redonda: a arte esperta conciencias e dáche outros prismáticos para ver o mundo. Aos que están no poder, por suposto, non lles interesa iso. A persoa con capacidade de imaxinar ten recursos para enfrontarse aos problemas. Un profesor de Belas Artes contounos como unha vez na nave Apolo XIII produciuse un problema e cando chamaron a Houston en busca de solucións dixéronlles que se mudasen e que se adaptasen ao que lles rodeaba. E así nace o labor creativo. O problema radica nese risco e intento de creación.

Foi este o seu caso? É esa conciencia a que che levou a formar parte do movemento Segi ou é cuestión de mocidade?

Un pouco de todo, pero non foi ningunha bobada e non arrepíntome de nada. É complicado. Nacín en Pamplona no seo dunha familia abertzale. O meu pai era euskaldun berri e desde pequeno recibín o amor e a preocupación por este pobo. Isto espertoume a conciencia e basta mirar á miña ao redor para ver que aquí hai un problema político. Non dou moitas voltas ás teorías políticas. O que me levou a implicarme neste tipo de movementos sempre foi a inxustiza. Por iso sempre andei, e sigo estando, moi inmerso nos movementos populares. Todo iso é reflexo do que son. Con todo, a prioridade emocional tívena sempre na creación e na arte.

En 2009, tras ser detido, permaneceu un ano en prisión en Soto del Real e Herrera da Mancha, entre outros. Que vida fora esa?

A detención, a distancia en que estiven incomunicado, se algo ocorrese sería. Quitaríame da cabeza, do corazón e da vida o que me sucedeu a min e a moitas persoas. O que pasa no cárcere é unha metáfora absurda da vida. As pirámides de poder están moi marcadas, como na vida real, pero nese espazo limitado: as diferenzas entre os que teñen un pouco de diñeiro e os que non o teñen son enormes, danse relacións de forza e poder entre os homes, é impensable falar de sexualidade ou de orientación sexual… Todo é moi forte, moi extremo. Nesta mesma situación a supervivencia convértese en prioridade. A min o máis duro era estar aí contra a miña vontade. Había momentos máis tranquilos. Ás veces considerábao como unha xubilación espiritual e buscaba espazos para a creación. En Soto del Real tiñamos moi poucos recursos, todo estaba prohibido. Imaxínache que non tiñamos follas de cores. A través das miñas relacións con outros prisioneiros, conseguín uns lapis de cores e púxenme a traballar para chegar ao núcleo do meu sentido de pintar. Quería chegar á esencia de pintar. Busquei a miña propia linguaxe plástica durante todo o ano. Fixen cousas máis lixeiras. En todas as cartas enviaba debuxos e gardábaos moita xente.

Que reflexións fas sobre a túa actividade política?

Non sinto que estea especialmente en política, porque todo é política, á fin e ao cabo. Non digo que todo o mundo teña que estar continuamente nas trincheiras ou en primeira liña, pero é normal que se preocupe. E máis aínda no campo da creación. Cando facemos unha obra ou unha obra de arte, estamos a mostrar ou denunciando algo que ocorre na sociedade.

Catro anos á espera de xuízo e corenta como absoltos. Como viviches iso?

O máis emocionante foi ter que esperar ese ano do xuízo e outro máis. Iso foi o que máis me conmoveu. En todo momento estás a pensar en si vas ir ao cárcere e canto tempo. E se unha vez fóra poderás continuar cos teus proxectos. Eramos moitos e criamos que non todos estariamos libres. Por fin tivemos sorte. Cando nos absolveron, abríronse xanelas na miña vida.

A sentenza coincidiu co fin dos estudos da Escola de Teatro.

Si, e coa estrea da montaxe final, Idiotas contemplando a neve. Para min e para os demais membros do grupo, por diferentes razóns, este traballo foi especial. A escola en si estivo nunha situación crítica cando, ao pecharse, apostou por ela.

Nace ben e segue brillante. Agora volvestes ao escenario en febreiro e marzo.

Si. En xuño quedámonos contentos e volvemos programar. Moveuse boca a boca e a sala estivo chea de xente. O pasado fin de semana, por exemplo, máis de 700 persoas visitáronnos. O texto é moi robusto, precioso, do novo escritor mexicano Alejandro Ricaño, e Javier Pérez Eguaras realizou un tremendo labor de dirección. Ademais, a clave do texto é que retrata a sociedade actual en xeral. Moitas veces enraízamos os nosos soños en cousas materiais, á marxe dos nosos sentimentos, relacións e verdadeiros valores importantes. Pero de súpeto aparece a neve e, mirándoo, sentimos que podemos empezar de cero. Ao final desta obra ábrese unha porta á esperanza e para min foi así persoalmente.

Que opcións tedes con esta montaxe?

A nosa intención é movernos fóra de Pamplona e iso é o que está a facer como produtora e distribuidora de escolas, pero hai moitos problemas. IVE por exemplo. O IVE do 21% subiu de forma notable o prezo do teatro. Móvese moi pouco diñeiro para programar e pagar. O sector está nunha situación de debilidade. En Navarra a situación é moi deficiente. Ou se traen actores coñecidos da televisión ou se contratan grupos amateur. Non hai nada para os demais. É certo que na CAV hai máis tradición de programar teatro e que a xente tamén ten máis tradición de acudir ao teatro. O que a min interésame é facer a obra e que a xente poida coller esa cápsula de hora e media de maxia.

Pódese vivir do teatro?

Algunhas si. As maiores dificultades témolas os mozos. Hoxe en día, eu non podo vivir máis que de facer teatro. Fago traballos de deseño e debuxo, outros dan clases… É difícil sobrevivir, pero non me preocupa. Esta aposta fíxena desde hai tempo e ademais hoxe en día somos moitos os traballadores e traballadoras que vivimos de forma precaria.