LOMCE legeari aurre egiteko jaio zen Heziberri 2020, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak bultzatuta. Espainiako legearen aurrean, hezkuntza proiektu propioa garatu dutela eta arloko eragileen lankidetza eta adostasuna handia izan dela esan digute Hezkuntza Sailetik. Prozesuan parte hartu baino, Jaurlaritzak aurkezturikoaren gainean eztabaidatu dutela kexatu dira ordea hainbat eragile eta sindikatu –ikasleen ordezkaririk ez dela egon ere kritikatu dute ikasleek–, eta salatu dute LOMCEren ildo ugari bere egiten dituela Heziberrik. Ikastetxeen gestio eredua, autonomia eta finantzazioa, marko pedagogikoa eta landuko diren eduki curricularrak zehaztu dituzte dagoeneko Heziberrin, eta bigarren urratsa ere eman dute: dekretuetan jaso da guztia. Dena prest dago beraz hurrengo urtetik aurrera eskoletan dekretuok aplika daitezen. Hirugarren urratsari ekingo diote ondoren: Heziberriren barruan garatuko den Euskal Eskolaren Legea, dagoeneko txinpartak piztu dituena. Baina goazen pausoz pauso.

Ikastetxeen gestioa eta autonomia

Kudeaketarako boterea zuzendariarengan kontzentratzen du LOMCEk, hezkuntza komunitatearen eta Eskola Kontseiluaren eragiteko ahalmena kontsulta mailara zokoratuz. Eusko Jaurlaritzak Espainiako Gobernuarekin egindako hitzarmenari esker, ordea, Eskola Kontseiluak gaur egun dituen eskumenak mantenduko ditu EAEn eta hala jaso du Heziberrik.

Autonomia ere aitortzen die Heziberrik ikastetxeei, baina horretarako, bere proiektua aurkeztu beharko du eskolak, eta administrazioaren esku egongo da berau ebaluatu eta baimentzea, errendimendu adierazleak erabiliz. “Autonomia positibotzat hartuko genuke, kudeaketa eskumen horiek (langileena, finantzarioa, baliabideena…) modu bateratuan ulertuko balira, eta ez proiektu jakinen ordainsari gisa, zentro bakan batzuetarako, abiadura ezberdineko ikastetxeak sortzeko arriskua baitago”, uste du Iñigo Salaberriak, eskola publikoko Haur eta Lehen Hezkuntzako zuzendariak biltzen dituen Sarean elkarteko kideak. “Helburu berdinera iristeko zailtasun eta behar handiagoak dituztenei baliabide gehiago eman beharrean, baliabideak eta finantzazioa ikastetxearen proiektuaren eta ikastetxeak lortutako helburuen arabera banatzea ez da autonomia ematea, tranpati jokatzea da”, dio STEILAS sindikatuko Ana Perezek.

Hezkuntzan zerbitzu publikoa bai ikastetxe publikoek bai kontzertatuek eskaintzen dutela dio Heziberrik, eta hori kritikatu du EHIGE gurasoen elkarteko Lurdes Imazek, hezkuntza sistemaren lehentasuna eskola publikoari aitortu beharko liokeela iritzita. “Dekretuek ez dute planteatzen sare guztien ardura partekatua eta ikasleen zonaldekako banaketa ekitatiboa, ezaugarri, premia eta jatorri desberdineko ikasleei erantzun egokia eman ahal izateko”. Ondorioz, bai hizkuntzari dagokionez, bai beharretan, aniztasunean eta maila sozio-ekonomikoan, sarri ikastetxe publikoak ghetto bihurtzen direla salatu dute.

Curriculumaren zati bat, LOMCEk baldintzatua

“Curriculumaren eginkizuna da bizitzarako oinarrizko diren konpetentziak eskuratzen laguntzea. Eta pertsonaren garapen integralaz gain, sozialki batzen gaituena egituratzea eta elkarbizitzaren oinarriak finkatzea”, azaldu digu Heziberriren gidaritzan aritu den kideak. Horretarako, esan digu, Euskal Curriculuma eta Euskal Herrirako Curriculuma hartu dituzte iturri nagusi gisa, edo hobe esanda, curriculum horien bien uztarketa den EAEko 2007ko curriculum dekretu ofiziala (ikusi ondoko orriko koadroa). Konpetentzia edo gaitasun oinarrizkoak eta zeharkakoak txertatu dizkiote, hala nola arazoei aurre egiteko gaitasuna, komunikatzekoa, ikasten eta pentsatzen ikastekoa, elkarbizitzarako konpetentzia edota ekimenerako eta ekiteko espiritua –azken hau, hezkuntzaren filosofiarekin baino, enpresa munduaren eta merkatuaren ikuspegiarekin lotuegi dagoela iritzi dio STEILASek–. Ikasgaietan, matematikak eta hizkuntzek (euskara, gaztelania, atzerriko hizkuntza) hartzen dituzte ordu gehien nabarmen, eta horiek dute lehentasuna ikasturtea gainditzeko.

LOMCE legeak curriculuma zein neurritan baldintzatu duen galdetuta, egileek diote funtsa ez dagoela baldintzatuta: “Hezkuntza eredua, zer nolako ikasleak hezi nahi ditugun, ez da urrutitik ere LOMCErena, gurea baizik. Eta hori da gakoa. Zehaztu dugu zein motatako etxea eraiki nahi dugun, zeintzuen artean (gure irakasleak dira) eta zein materialarekin: azken hori baldintzatu nahi dute, baina guk nolabait saihestu egin dugu”. Eta egia da punturen batean aurre egin diola Heziberrik Espainiako legeari: LOMCEren arabera, adibidez, gazteek 14 urterekin erabaki behar dute unibertsitatearen eta Lanbide Heziketaren artean, eta hortik aurrera bide bereiziak egingo dituzte ikasleek, baina EAEn curriculum bera jarraituko dute denek (Espainian baino ikasgai gehiago emango dituzte orotara), erabakia 16 urtera arte atzeratu ahal izateko.

Aldiz, LOMCEren hainbat agindu barneratu ditu Heziberrik, eta hala azpimarratu dute Sarean, Ikasle Abertzaleak, EHIGE, BIHE, LAB, ELA eta STEILASek, besteak beste. “Puntu askotan ‘indarrean dagoen legea’ aipatzen da, lege horrek markaturiko lorpen adierazleak bete beharko direla adieraziz, eta indarrean dagoen legea LOMCE da, beraz…”, gogoratu du Ana Perezek.

Lehen Hezkuntzako 3. eta 6. mailan LOMCEk ezarritako kanpo-ebaluazio edo errebalidak, EAEn ebaluazio diagnostikoak izango direla jaso du Heziberrik, eta hortaz hasiera batean ez lukete ondorio akademikorik izan beharko, baina Lehen Hezkuntzako zuzendarien kezka nagusia da hala ere: “Ikastetxeetako jarduna azterketa horietara moldatzen joango delakoan gaude –dio Iñigo Salaberriak–, lorpen maila handiena eskuratu aldera, eta horrek urteetan esfortzu handiz egindako bilakaera metodologiko pedagogikoa kaltetuko luke”. Ebaluazio diagnostikoa izan arren, irakasleek eurek aurreikusten badute froga horiek Lehen Hezkuntzako ikasketa prozesua baldintzatuko dutela, irudikatu zein izango den Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bukaeran Batxilergora igaro ahal izateko ikasleek gainditu beharko duten kanpo-ebaluazioaren eragina. Izan ere, irizpide eta eduki jakin batzuk neurtuko dituen –eta kanpotik prestatuko den– makro-azterketa gainditzeko betebeharra jasotzen du Heziberrik, LOMCEk aipatzen duen “errebalida” hitza saihestu arren. Derrigorrezko ebaluaketetan maila emateko eduki horiek irakasteak tarterik utziko al du bestelakoak lantzeko? Gogora dezagun selektibitateak esaterako ez duela beste ezertarako denborarik uzten Batxilergoan. Gainera, ikasleak ikasitakoa kanpoko probetan etengabe balioztatzera eta gainerakoekin lehiatzera behartzea ez da ebaluazio sistemarik egokiena, STEILASen hitzetan.

Erlijio katolikoa eskaintzea ere derrigorrezkoa izango da, Heziberriren –eta LOMCEren– arabera. Erlijioa aukeratzen ez duenak balio zibiko eta etikoei buruzko ikasgaia jaso beharko du eta bata zein bestea gainerako ikasgaien mailan ebaluatuko dira.

Hizkuntzen trataerak ere haserrea piztu du hainbatengan. A, B eta D ereduak mantenduko dira ikastetxeetan, eragileek aspalditik errepikatzen duten arren A eta B ereduek ez dutela euskalduntzen eta ereduen sistema gainditu egin behar dela. Are gehiago, euskara eskakizuna ikastetxearen inguru sozialaren arabera egitea jasotzen du Heziberrik eta eragile ugarik ez du begi onez ikusi, berriz ere abiadura ezberdineko zentroak eta ghettoak sor ditzakeelakoan, euskararen ezagutzan denei helburu bera eskatu eta horretarako behar handiagoa duten zonaldeetan baliabideak jarri ordez. “Euskalduntze prozesuan aurrerapauso irmoak emateko ausardia falta ikusten dugu”, adierazi du Sarean elkarteko kideak.

Ikastoletan ere, Heziberri?

Ikastolen, Udalbiltzaren eta Sortzen Ikasbatuazen ekimenez Euskal Curriculuma garatu zuten duela hamarkada bat (ikusi aurreko. orriko koadroa). Curriculum horren garapen bat da Eki ikasmateriala eta horixe bera dute oinarri ikastolek. Maila batzuetan probatu dute eta beste adin tarteetara zabaltzen ari dira orain. “Zalantzak sortzen dira, konpetentzietan oinarritutako paradigma aldaketa handia bizi duelako irakaskuntzak, baina gutxika-gutxika aurrera goaz”, dio Koldo Tellitu Ikastolen Elkarteko lehendakariak. Heziberrik ere, konpetentzietan oinarritutako garapen curricularra egin duela eta LOMCEren ikuspegi akademizista gainditzen duela gaineratu du Tellituk: “Heziberriren gauzapena ikastetxe bakoitzean egin beharko da eta LOMCE ez aplikatzeko ate bat irekitzen du; guk uste dugu zabaldutako ate hori baliatu dezakegula, Ekirekin jarraituz eta Euskal Curriculuma garatuz”. Onartu du, hala ere, Heziberrik ez duela LOMCE geldiarazteko adina indarrik, “eta hori nabaria da Bigarren Hezkuntzan, eta bereziki ebaluazioen arloan”. Azken finean, errebalidek irakaskuntza baldintzatuko dutela argi dago, baina errebalida horien nondik norakoak “inkognitak dira oraingoz”, dio Tellituk, Espainiako Gobernuak ez baitu oraindik ebaluazio proposamenik egin.

Espainiako hauteskundeetan PPk gehiengo absolutua galdu eta oposizioko alderdiek –behin baino gehiagotan esan duten moduan– LOMCE edo gutxienez kanpo-ebaluazioak kentzen badituzte ere, Heziberrin garaturiko dekretuak funtsean mantenduko direla azpimarratu digu Cristina Uriarte Hezkuntza sailburuak (ikusi ondoko orriko elkarrizketa). LOMCE bertan behera geratuz gero, funtsa ez baina pentsatzekoa da curriculumeko hainbat eduki alda litezkeela; dena den, ikastetxeen gestio eta autonomiari dagokion atalak kezkatzen du Ana Perez, agudo egin nahi izan dutela eta horren atzeko asmoa dekretuok blindatzea dela iritzi baitio.

Euskal Eskolaren Legea, datozen urteetako erronka arantzatsua

Euskal Eskola Publikoaren Legea atera zuen Eusko Jaurlaritzak 1993an, eskola publikoa berritu eta ikastolak sare publikoan barneratzeko. Ikastola ugarik (EAEko ikastoletako ikasleen %40 biltzen zituztenak) publifikatzea erabaki zuten. Egun, %50 ikastetxe publikoak dira EAEn eta %50 “pribatuak” –pribatu guztiak kontzertatuak dira, bizpahiru ikastetxe kenduta–. Europan, %10 baino ez dira ikastetxe pribatu, batez beste.

Garai berrietara egokitzeko eta hezkuntza sistema propioa eraikitzeko, hezkuntza legea beharrezkotzat dute denek. Horixe izango da Heziberriren hurrengo urratsa, bertako dekretuak abiapuntu hartuta. Eragileek argi dituzte legeak jaso beharko lituzkeen erronka nagusiak: hala nola, ikastetxeen autonomia arautzea, irakasleen egonkortasuna ahalbidetzea, euskaran ardaztutako sistema eleanitza egituratzea –egungo ereduen sistema gaindituz–, konpetentzietan oinarritutako curriculuma islatzea, eta ikasleen aukera berdintasuna eta inklusibitatea bermatzea.

Puntu beroa publiko eta kontzertatuen arteko eztabaida izango da, zalantzarik gabe. “Ikusten dugu Legean ez dagoela asmorik eskola publikoa ardatza izateko eta hala behar luke. Badirudi administrazioak ez duela sinesten eskola publikoan; EAEn daukagu eskola publiko portzentaje txikiena eta ezinbestekoa da gizarteak erabakitzea herri honetan nahi al dugun eskola publikoa izatea hezkuntza sistemaren ardatza ala bigarren mailako eskola –adierazi du EHIGE guraso elkarteko bozeramaileak–. Funtsezkoa da sareen arteko ardura partekatua, Lege barruan finantzazio gehiago eskatuko dutelako ikastetxe pribatuek, baina ezin da hori egin eta behar berezi guztiak eskola publikoan kontzentratu”. “Sentitzen dugu ikastolarekiko apustu handiagoa egiten duela administrazioak, eskola publikoarekiko baino”, gaineratu du STEILASeko bozeramaileak.

Legalki egonkortasuna emango dien araudiaren aiduru daude ikastolak eta kristau eskola. Publiko zer den definitzea, hor ikusten du gakoa Ikastolen Elkarteko lehendakariak: “Hezkuntza sistemako ikastetxeen erdiak baino ez du legea eta garrantzitsua da hezkuntza sistema osoarentzat lege bat izatea. Zein hezkuntza sistema publiko nahi dugun eztabaidatzea oinarrizkoa izango da: guk aldarrikatu dugu publikotasun berri bat, ez titulartasunari lotua baizik eta zerbitzuari, eta oinarri horri lotuta, finantzazio sistema berri bat. Gatazka sortuko da, planteamenduetan ezberdintasun nabariak daudelako eta hezkuntza ereduok lan bat egin beharko dugu, argi ipinita bakoitzak non dituen bere marra gorriak eta noraino hurbildu gaitezkeen denon artean. Ea guztion artean gure publikotasun sistema ezartzeko gai garen, gaur duguna Espainia eta Frantziako sistema publikoaren kopia delako”.

Cristina Uriarte: "Eskumena badaukagu, eta nahikoa; beste gauza bat da Espainiako Gobernuak noraino urratzen dituen gure eskumenak" (Arg: Dani Blanco).