Vas a Bialystok (Polonia), unha escusa para o flamenco.

Si, o flamenco é internacional. Alá onde vaias, alí está o flamenco! En Montreal, por exemplo, dirixín o curso, e tamén atopei un grupo que facía flamenco, e fixemos actuacións. O flamenco esténdese por todo o mundo. No meu caso, cando quixen aprender flamenco funme a Granada. Sabía que tiña que ir a Andalucía para aprender flamenco. Alí fun e vin a unha chea de xente de fóra, tentando aprender flamenco: americanos, xaponeses... Isto sorprendeume moito, porque aquí, en Euskal Herria, non había afección dese tipo. En cambio, ir a Granada e xente de todos os recunchos a aprender flamenco! “Bo, non son o único tolo que deixou todo por aprender flamenco”. Algúns eran guitarristas, outros bailaríns… e todos, que foran máis lonxe que eu.

Había outro vasco que vostede estudando flamenco en Granada?

Era unha Nerea, de Bilbao, e outra. E eu. Poucos vascos aprendendo flamenco en Granada. E en Sevilla tamén fomos pouco… Pero hai. En cambio, non coñecín a ningún mozo que estea a aprender flamenco, nin en Granada, nin en Sevilla nin en Madrid. Con todo, en Euskal Herria tamén hai mozos que bailan flamenco. Un par, en Bilbao, supoño.

É asombroso. Os andaluces son unha máquina en Euskal Herria…

Entre eles si, estenderon o flamenco, pero nada máis. Antes, polo menos, facíano en casas de Andalucía e noutras ocasións. Os cursos, as escolas… dirixíanse aos seus socios, sen abrirse ao exterior. Creo que fixesen mellor en abrilo máis. Nos anos 80 ou 90, a situación de Euskal Herria era diferente á de agora, o flamenco non era tan coñecido como agora e, por outra banda, mostrábase excesivamente vinculado a España, o que, inevitablemente, provocaba o desprezo. Creo que si os andaluces de aquí naquela época tentasen ampliar o flamenco, non terían unha boa acollida, e por unha banda enténdoo: si en corenta anos estivéronche comendo a txapela, si non é normal, non cho permitiron. Pero, doutra banda, é certo que o flamenco é arte, como o son as músicas de África ou de Brasil, e, por tanto, hai que afastarse deses prexuízos. Franco tivo unha gran culpa. Fixo moito dano ao flamenco. El uniu flamenco e España, flamenco e “ole!”, flamenco e touros, e todo o demais. Isto non lle serviu de nada ao flamenco. Moito menos no País Vasco.

E agora, mantense o prexuízo?

Eu creo que agora é un bo momento para o flamenco no País Vasco. Cada vez prográmanse máis actuacións, cada vez hai máis xente interesada, cada vez distínguese mellor o flamenco e os prexuízos sobre el… Eu son do País Vasco, son vasco, gústame o flamenco, pero non son español.

Vostede non é español, vostede é A Pulga…

.Bailaora de flamenco, nacida en Vitoria en 1976, que de pequeno –con 10 anos- comecei a estudar ballet. Primeiro estiven nalgunha academia e logo estudei danza no conservatorio até o cuarto curso. Despois, 15 anos, e deixeino, na adolescencia: quería facer outras cousas, saír cos meus amigos e facer outras cousas. Estiven oito anos sen facer un ballet. Logo fixen baile contemporáneo, pero non me atrapou. Finalmente, en 1998, coñecín o flamenco en Zaramazul [o local foi pechado pola Garda Civil o 24 de febreiro de 2009]. Gustoume o aplauso, un empezou a bailar, o outro cantando… Enganchoume a enerxía. Despois fixen algún curso con Rosa Lahoz en Vitoria e no verán, en 2001, fun a Granada a facer un curso intensivo. Alí deime conta de que si realmente quería aprender flamenco tiña que ir a Andalucía. Así que volvín, deixei un pequeno traballo, deixei tamén ao noivo… Deixei todo e funme.

Primeiro a Granada, logo a Sevilla...

Si. Fun facer un curso intensivo e coñecín a Granada, o ambiente de alí, fixen amigos, coñecín aos profesores… “A Presi”, por exemplo, un dos mellores profesores que tiven na miña vida, pero moito máis! Está morto… Era unha máquina buxán! Estiven alí uns anos e logo deime conta de que me fixo unha pequena Selecta, onde só hai catro ou cinco profesores. Entón funme a Sevilla, porque é unha escola diferente: traballan o corpo, os brazos… en Sevilla, e eu quería iso. Estiven catro anos en Granada e Sevilla. Namentres, viña tamén a Euskal Herria, cando me gastaba diñeiro: nun tres meses traballando negro nun bar e noutro, aforrando diñeiro e outra vez a Andalucía.

A estudar…

Aprender máis. Nunca terminas aprendendo, pero polo menos tes unha base sólida. Que futuro! Si tes base, podes empezar a bailar cos músicos, xa sabes cal é a estrutura da danza… Agora tamén, por exemplo, e aínda que teño o cuartel xeral en Vitoria, vou a Madrid cada dous meses a facer un curso intensivo dunha semana, para aprender máis. Estes cursos motívanme moitísimo. En Madrid hai un gran ambiente flamenco, a diferenza do que ocorre en Vitoria-Gasteiz. Aquí, a xente que acode aos cursos ten hobby, non van ser bailarinas profesionais. Os que nos reunimos nos cursos de Madrid o que queremos é bailar, facer actuacións, montar espectáculos: o ambiente é moi diferente. A xente traballa seria e negra, tanto na escola como fóra dela.

Que dicían os teus pais sobre a túa afección ao flamenco?

Flipaban! A miña nai, perplexa. O noso pai di: “Ti non as danzas vascas, pero si o flamenco”. “É o que me gusta!”. Con todo, iso foi ao principio. Agora veñen verme sempre que poden, mesmo lles gusta o flamenco e danse conta de que o flamenco non é o que eles pensaban. A miña nai, por exemplo, veu unha vez a Sevilla coa miña tía. Cando fun a Sevilla dirixinme a unha casa ocupada: Chamábase Casas Vellas. Fun e díxenlles que daría un taller de flamenco. Así, coñecín a xente que se movía por ese ambiente okupa e que traballaba en movementos sociais. Alí aprendín que o flamenco tamén tiña palabras de protesta, que o flamenco tamén era alternativo. Os xoves, por exemplo, iamos á praza dO Pumarejo, o centro cívico, reuniámonos vellos e novos, todos uns pouco loitadores, e iso á miña nai gustoulle moitísimo. Entón deuse conta de que a nai flamenca non era o que el cría, que o flamenco podería ser a protesta. Podes ser bailaor de flamenco e Etxebarrieta, e vasco, ou non vasco. E é que eu coñecín a moitos loitadores ao redor do flamenco, que se opoñen ao capitalismo, ao sistema. Hai flamencos que están a favor do sistema e outros que están en contra. Como no País Vasco e entre os vascos.

Comezou a facer ballet clásico…

E aínda me gusta moito. Pero o galo era novo, e deixei o ballet clásico. E dous anos despois de habelo deixado, fun ver aos meus compañeiros de ballet, e eu choraba de vergoña! Deixei o ballet por frivolidade e polo peso dos estudos do instituto: pola mañá ao instituto, a comer e a bailar a fume de carozo, tres horas ao día. De todos os xeitos, se tivese a oportunidade de ser bailarín de ballet clásico, tamén o foi!

Hai, con todo, diferenzas entre o ballet clásico e o flamenco.

Si, si. Cando tes un trinta e cinco anos non podes bailar o ballet clásico. Non hai compañía para esta idade. Con todo, non tes límite para bailar flamenco. Doutra banda, o ballet clásico está moi regulado, as leis son moi estreitas: non podes andar fóra dos teus brazos, por exemplo, porque é un grave erro. No flamenco hai unha actitude, hai varias leis, pero nos bailaores cada un ten a súa enerxía, e iso viste moito ao flamenco. Verás o ballet clásico e todas as actuacións pareceranche un pouco máis parecidas, xa que a pesar dos primeiros bailaríns, traballarán da mesma maneira. No flamenco non hai. A enerxía dun é moito máis importante. Por iso hai tantos vales e non hai iguais un ao outro.

Non iguales, si hai modelos.

Modelos, ídolos… Unha Carmen Amaya, por exemplo. Era un pedazo de muller, un bailaor. Ademais, foi a primeira muller en porse a zapatear. Até entón só os homes zapateaban. As mulleres realizaban movementos de brazos e similares, mentres os homes se puñan a zapatear e a golpear e a golpear na man. Carmen Amaya foi a primeira muller en porse a zapatear e, por outra banda, facíao mellor que moitos homes. Era unha máquina buxán! Desde entón non apareceu ninguén coas súas pernas. Tamén foi a primeira muller en vestir pantalóns para bailar. Foi Carmen Amaya quen bailou.

A Presi, unha máquina buxán. Carmen Amaya, unha máquina buxán. E Askoa Etxebarrieta, A Pulga?

Non sei, pois… A min gústanme moito as pernas. Iso é o que me importa: intento moito as pernas, teño velocidade, aínda que aínda teño moito traballo. Por outra banda, moverme os brazos-e gústame menos, de aí tamén teño moito que aprender. E é que a min colleume o soniquete, os ritmos, o ritmo dos pés ao compás… esas cousas gustáronme, e sei que cando bailo nótaseme.

E como chegaches a incluír a txalaparta e a guitarra española nas túas actuacións de flamenco?

Non fomos os primeiros en fusionar txalaparta e flamenco. Antes que nós, Chua Alba abriu o camiño. É granadino, pero tivo unha academia de baile en Bilbao. Nós tentamos ir máis aló. Investigamos e demos máis protagonismo á txalaparta que a Chua Alba, metémola en todos os temas, até convertela na auténtica protagonista. E hoxe en día non vexo espectáculos como os que facemos nós. Iso si, foi un traballo de burro terrible, os fins de semana intensos fóronnos máis na cabeza que o pelo, pensando isto e aquilo, tentando, inventando palabras…

As palabras tamén están escritas por vós.

Niso estamos. E algúns os queremos en eúscaro e outros en castelán. Bo, para empezar, temos un tango con palabras en eúscaro. Elaboración propia. Sempre tentamos traballar as cousas. O próximo fin de semana tamén realizaremos unha xornada intensiva. É un traballo de burro, xa cho dixen, pero a todos encántanos.

Que che achegou o flamenco?

Moitas cousas. A profesión, a motivación para loitar cada día, un obxectivo… A miña vida! Ensaio todos os días. Deume moita forza, unha ilusión terrible. Na vida é moi importante ter motivación para isto ou para aquilo. Se non fixese flamenco, probablemente traballaría nalgún bar, non me gustaría traballar.

Emocionáchesche…

Si… sinto moi ben bailando flamenco, dando clases. Teño moita sorte porque me gusta moito o que fago. Traballar a gusto, non ter que traballar noutro traballo, nun traballo que me satisfai… é moita sorte.