Ouvín dicir a moitos que o cambio que se quere facer en Navarra da Lei do Eúscaro é “pequeno”: a algúns partidos políticos, a algúns sindicatos, entre outros, e a algunha organización do mundo do eúscaro. Non estou de acordo. Creo, ademais, que se fai esa valoración porque a proposta a fixeron Geroa Bai e Esquerda-Ezkerra.

Os portavoces da idea da pequeñez din que ese cambio non é máis que o primeiro paso. De acordo. Un bo primeiro paso, engadiría eu, que debía de dar hai moito tempo e que non dera. A lei é un primeiro paso, despois hai que levala a cabo, é dicir, executala o goberno. Por suposto. Esta Lei e calquera outra. Pero o cambio que se propón permitirá aos pais e nais de Navarra matricular por primeira vez aos seus fillos e fillas no ensino público en eúscaro, aínda que vivan nun “ámbito castelán”. Non é, por tanto, un pequeno cambio. Si non, preguntade aos pais e nais euskaltzales que viven nese ámbito.

No instituto no que traballo, por exemplo, hai tres modelos lingüísticos: A e D habituais na Comunidade Autónoma do País Vasco e, complementariamente, o modelo G. G, nalgún caso, a palabra “castelán”, xa que os alumnos dese modelo non aprenden nada en eúscaro. Os do modelo A teñen só a materia de eúscaro. O noso instituto, un dos máis grandes de Navarra, está situado na zona mixta. Si estivese en zona castellanoparlante non se ofertaría modelo A nin modelo D. Os alumnos non terían a oportunidade de aprender euskera (e menos en eúscaro). Non había alternativa. Así están practicamente todos os institutos públicos da Comarca de Pamplona: sen oferta en eúscaro. Si non me equivoco, a única excepción é o instituto público de Estella.

A partir da modificación, os alumnos da zona castellanoparlante terán o mesmo dereito que o resto dos alumnos de Navarra. Non creo que isto sexa un pequeno cambio. Sobre todo si temos en conta o número de anos que tiveron que pasar para que se producise este cambio supostamente menor.

De feito, o primeiro intento de cambiar a lei con ese obxectivo é antigo: xa pasaron vinte anos! En 1995, Eusko Alkartasuna, o único partido que votou en contra da Lei do Eúscaro en 1986, e o Partido Socialista buscárono no Parlamento de Navarra: Modificar a Lei do Vascuence para que todos os alumnos de toda Navarra teñan o dereito e a posibilidade de aprender en eúscaro. Non prosperou. Nin sequera votaron no Parlamento, xa que UPN e Herri Batasuna anunciaron que votarían en contra. Estes últimos, ao parecer, non querían actuar “en pequeñeces” e esixían unha lei totalmente nova. Por suposto, a lei non se modificou na forma que se propuña, pero tampouco se fixo unha nova lei.
Trece anos máis tarde, en 2008, volveuse a realizar un esforzo da man de Esquerda Unida (EU). A pesar de que foi un esforzo menor que o actual, contou co apoio de todos os partidos da oposición (hai que lembrar que a Batasuna se lle prohibiu participar nesas eleccións), pero unha vez máis non o fixo. Naquela ocasión, un parlamentario de Aralar marchouse de vacacións.

O de hoxe é, por tanto, o terceiro intento que se realiza. Un terceiro intento por cambiar o que até agora non foi posible cambiar. E parece que esta vez si que vai seguir adiante. E, con todo, un pequeno cambio? Necesitamos case tres décadas para poder cambiar esa lei contra o eúscaro, e o único que dicimos do cambio é que é “pequeno”. Se iso fose así, si realmente estivésemos a falar dun pequeno cambio, non parece que esteamos para máis cambios. Direi máis: si o parlamento que saia das eleccións de maio permitise a formación dun goberno progresista e vascófilo, ese parlamento de esquerdas e euskaltzale non cambiará os modelos lingüísticos: En Navarra mantense o modelo G. É dicir, ese goberno innovador tampouco vai máis aló desta modificación legal.

Por todo iso, estamos ante un dobre cambio positivo: en primeiro lugar, porque a opción de aprender eúscaro estenderase a toda Navarra e, en segundo lugar, porque os parlamentarios da esquerda abertzale, vinte anos máis tarde, seguirán o camiño do pragmatismo e votarán a favor do cambio. Tampouco é un pequeno cambio!