Un home con poucas palabras, recordo aínda o día en que falei por primeira vez: En canto á versión en eúscaro da novela Ravel, respondeume: “Grazas, pero enviáronme un exemplar de Donostia”, Siku. Desde entón sorría pouco, case como as palabras. Así é tamén a literatura de Echenoz sobre a Gran Guerra, a Guerra do 14, a Primeira Guerra Mundial, a novela 14, por exemplo: 110 páxinas escasas. Sorrisos quizá un pouco máis, como nesta escena do pé da guerra: “mentres a orquestra cumpría o seu labor, unha bala atravesou o brazo do barítono e o trombonista caeu gravemente ferido (…) a pesar da redución do grupo, os músicos continuaron tocando sen ningunha nota equivocada”. Algún non quixérono moito, puidemos ler o meu fu nin fa, murmurios, etc. Outros lle amaron un pouco máis: “Empezar, tragar e terminar. Sentado. Non é fácil dicilo tan en outubro”. No entanto, o lector pode facer unha proba: lembre que só son 110 páxinas. Esta entrevista, ademais, non foi unha excepción en canto ao número de palabras. Estas son as que lle sacamos.

Moito se escribiu e publicado sobre a Gran Guerra, en 2014, porque se lembrou que pasaron cen anos desde que empezou. Na novela dis ti mesmo isto: “Como se describiu todo isto decenas de veces, quizá non mereza a pena volver prolongalo con esta abominable e fedorento ópera”. E, con todo, escribiu vostede unha novela sobre a Gran Guerra. Por que?

Case por casualidade. Porque atopei documentos familiares sobre esa guerra, e despois da lectura deses papeis tiven a curiosidade de documentarme máis sobre o tema. Nun principio non era un proxecto literario, senón un asunto persoal de curiosidade. Con todo, chegou un momento no que se articularon distintas situacións –reais, imaxinarias, ou representadas a partir de feitos reais– e diferentes escenas como unha posible ficción.

No libro mesmo comparaches a guerra cunha ópera: “aínda que a guerra, como a ópera, é solemne, inchada, desmesurada, chea de moratorias penosas; aínda que, como a ópera, fai moito ruído e, moitas veces, a longo prazo, é bastante aburrida”. Pola contra, o retrato que vostede fai na novela da guerra é máis parecido a unha obra de música de cámara: máis humilde, máis sinxela, máis íntima, máis minúscula si o horror da guerra en si mesmo é moito máis pequeno.

En ningún momento, por suposto, tiven a intención de continuar coa Primeira Guerra Mundial. Un proxecto moito máis amplo. Quixen abordar as vidas de catro ou cinco homes e mulleres encadeados no conflito, a súa existencia cotiá e os seus posibles futuros. Como dicir: en lugar de facer un pouco unha novela sobre a guerra, quixen facer unha novela que sucedeu durante o desenvolvemento da guerra.

E cando falamos de guerras, por exemplo, ou doutras cuestións de gran importancia, para que é capaz a literatura? Para axudar a explicar estas cuestións? Para tentar comprendelo?

Como non son historiador, a miña intención non é dar ningunha explicación sobre nada. Nin tratar de comprender nada. A inmensa maioría das novelas clásicas que lin sobre a Gran Guerra foron escritas por xente que participou no conflito, mesmo nun idioma da súa época. Eu mesmo quixen traballar o tema cos medios do noso tempo. Non fun o único, evidentemente. Nos últimos anos, a Guerra do 14 foi un tema que conmoveu non pouco aos autores contemporáneos franceses, e cada un traballouno á súa maneira, que non son, por suposto, de principios do século XX.

En xeral, nos seus libros, non podía ser doutra maneira neste 14, pode apreciarse un gran traballo de documentación. Sinaláronche o inventario do que o soldado ten na mochila, ou a lista de animais que se declararon incomodables: o raposo, o corvo, a comadreja e o topo. Como preparas a redacción dunha novela? Cales foron as lecturas neste caso concreto?

Pois, como se dixo na resposta anterior, as novelas dese tema e desa época: De Francia (Roland Dorgeles, Henri Barbusse, Gabriel Chevallier, etc.), de Alemaña (Erich Maria Remarque, Ernst Junger, etc.). Pero tamén unha multitude de traballos históricos, testemuños da época, pregos de guerra. Tamén consultei moitas cartas, fotos, imaxes filmadas.

A Gran Guerra supuxo para o País Vasco non só a perda dunha xeración de drama social descomunal, da que se fala de 6.000 mortos, senón tamén o establecemento dunha imaxe máis sólida de Francia, das súas fronteiras, da súa propia unidade, da súa propia lingua. Que supuxo para o conxunto de Francia?

A Primeira Guerra Mundial ten unha presenza moi intensa na memoria dos franceses. A miúdo pregúntome si esa presenza memorial non é maior que a da Segunda Guerra Mundial. Pero é unha pregunta estúpida. Pódese pensar que as dúas Guerras Mundiais formaron unha soa e única guerra.

Cando a túa novela Ravel publicouse en eúscaro en 2007, comentáchesnos que sentías “unha especie de esgotamento cara á ficción pura (aínda que son consciente de que a ficción nunca é pura)”, así como “a intención de achegarche á realidade con ferramentas propias da novela”. Terminada a “triloxía de vidas imaxinarias” dedicada a Maurice Ravel, Emil Zatope e Nikola Tesla, volve á ficción pura.

É certo que nun momento dado, no que se refire ao meu traballo, tiven a necesidade de afastarme da ficción, de buscar outras formas. Pero xa está, xa pasou.

E de ficción, agora, pero, con máis dunha ducia de libros, como facer fronte a cada novo traballo? Con que actitude, con que obxectivos?

Escribir é unha tarefa que non se aprende. A experiencia non insignia máis nada que a responsabilidade de non repetir demasiado. Emprender cada novo libro é tamén difícil, intimidatorio, ás veces humillante, como a redacción dun primeiro libro.

Díxose que o seu traballo como escritor ten de artesanía. Comentounos aquí o período de documentación, a procura de fotos, sons, papeis. Nalgún lugar lemos que es un afeccionado a saír de casa e a ir ás bibliotecas, a conversar coa xente, a gravar, e logo transcribilo todo.

O período de documentación é sempre apaixonante. O risco é que se converta nun obxecto sen fin en si mesmo. Hai que atopar un momento, un medio para establecer a fronteira e comezar o traballo de escribir.

Ademais, non es dos que prefiren as salas de literatura, nin os estudios de televisión, nin sobre todo as publicacións de prensa. Cales son as vantaxes desta actitude? E as desvantaxes?

Non vexo máis que vantaxes. Con todo, esaxerou un pouco: de cando en vez chégame unha invitación para ir á televisión. E de cando en vez márchome.

Pero a lectura é outra cousa. Que importancia ten ler na profesión do escritor? Ademais de Gustave Flaubert, cales son as túas lecturas actuais?

Reparte o meu tempo entre ler, escribir e non facer nada. Un dos libros que teño agora entre mans: Biografía de Marcel Proust, escrita por Jean-Yves Tadie.

O teu último libro, Caprice de réinea, non chegou até agora á nosa reunión. Explicarasnos de que se trata?

Trátase dunha colección de sete relatos bastante breves. Cada un menos, dedicado a un lugar, a unha paisaxe, a unha cidade.