Abdera é hoxe un xacemento arqueolóxico profundamente arqueolóxico, pero na idade de ouro de Grecia, fai uns dous mil anos e medio, foi unha cidade famosa. Situada ao sur da rexión de Tracia, a beiras do mar Exeo, aparecen entre os seus cabelos nados dous grandes filósofos: Demócrito e o seu discípulo Protágoras, ambos os contemporáneos de Sócrates.

Pero se en alemán alguén che di que es “abderita”, non creas que es unha estrela da filosofía, porque agora en alemán chámase “abderatí” ou “idiota”. A palabra "debe" un sentido insultante a unha novela longa e no seu día famosa, de 1774. Christoph Martin Wieland é o autor da obra, e o título da novela, en eúscaro, sería Abderatarren kondairak (Geschichten der Abderiten).

Nun rexistro entre ironía e sátira, a novela narra como as autoridades de Abderita, na que se produciu unha guerra civil por un inútil, acabaron co país. No primeiro episodio aparece unha anécdota inútil que máis tarde provocará a desfeita de Abdera.

Na vasta comarca de Abdera, Struthion é o único dentista. Hai moitos pobos ao redor, e cada pobo organiza un gran mercado ao ano. No mercado, o noso home non só aparecería alí co po e a tinguidura dos seus dentes, senón tamén con toda a cantidade de milagrosos medicamentos cargados na súa apreciada bebedeira.

Nesta ocasión, con todo, a véspera da súa partida, Struthion fora criado pola borracha e carecía de medio de transporte. Tivo, pois, que alugar outro burro e convir en que o burro ía ser o seu compañeiro, un asno. Era unha udamina e o noso dentista andaba angustiado nun burro. Como na vista víase todo o que podía escurecer unha árbore ou unha árbore, Struthion detívose, apeouse da súa asno e tendeuse á sombra da súa asno. Pero en canto deitáronse, o asno empezou a prestar atención a que o burro non entraba máis que no trato e a que a sombra debía pagala aparte. En balde tentou explicarlle que o burro e a sombra ían xuntos, que o burro pagara xa a sombra, porque o burro, no seu enojo, mantívose firme. Ante a imposibilidade de resolver o caso entre eles, volveron a Abdera e decidiron pór a resolución en mans do xulgado. Alí tocoulles un excéntrico xuíz incapaz de decidir nada, e a pelexa acaba converténdose nunha guerra civil. Os partidos políticos de Abdera divídense en dúas faccións: unha das que afirman que a sombra pertence ao burro, e outra das que cren que a sombra e o burro son dous entes independentes.

En Alemaña, fai uns 30 anos, tiven noticias das lendas dos abderitas. Desde entón non volvín a acordarme moito deles, ata que a atmosfera política dos últimos tempos volveume a traer á memoria. Deime conta, como nun mal soño, da conexión entre os abderitas e nós.

O burro era a forma de vida que os do primeiro mundo desexamos para nós, e a sombra as consecuencias que iso provoca no resto dos mundos (Fondo Monetario Internacional, atentado contra Charlie Hebdo, Marine Le Pen...). Se fósemos abderitas, seriamos bandos que dixesen que as sombras non tiñan nada que ver co burro, pero ao revés: a sombra preocúpanos e estariamos dispostos a pagar a solución, pero sen que o burro que vivimos no elegante cortello entrase no trato.

Non é a sentenza de Protágoras, senón o noso proverbio, e non é un asno: “O que queira un cabalo sen sombra, avísame a pé”.