Hai tres anos que ETA abandonou definitivamente a actividade armada. Posteriormente, entre outras cousas, a Declaración de Baiona foi subliñada no camiño cara á paz e a convivencia. Que opinas do conseguido?

En Ipar Euskal Herria conseguíronse moitas cousas, tamén en Hegoalde, pero, en xeral, aínda non se conseguiu cambiar a actitude dos estados español e francés. Con todo, e por insistir niso, hai unha iniciativa unilateral que está a dar pasos, e outra que ten unha enorme intrantsigencia. Desde o principio sabiamos que os nosos pasos non ían cambiar a actitude dos dous estados. Con todo, si nós profundamos no noso camiño, chegará o cambio dos estados. A declaración ou o convenio de Baiona é un exemplo, quizais non se lle deu un eco en función da súa importancia, non en Euskal Herria, e moito menos fóra de aquí.

En que se basea o valor do convenio de Baiona?

En primeiro lugar, cando a folla de ruta elaborouse de face ao Estado francés: é xenérica e precisa. Xeneral: expón medidas sobre as consecuencias do conflito e fai referencia á esencia do conflito e á falta de coñecemento institucional. Isto é fundamental para a resolución do conflito. É preciso, por exemplo, no que se refire ao tema dos presos, porque os seus dereitos e os pasos a dar sobre a reinserción son puntos por punto. Así mesmo, terase en conta aos asinantes do convenio. A declaración delimita o ámbito político de Iparralde, aínda que sexa en nome propio e non en nome dos seus partidos.

Con todo, en que medida non é pola necesidade que teñen estes políticos de moverse. É dicir, unha cousa é a vontade deses asinantes e a implicación dos cidadáns que apoian outra.

Aínda que así o entenda, eu non lle quitaría importancia. Que Max Brisson ou Jean-René Etchegaray fale á sociedade nos termos do Convenio é un paso tremendo. Tan seguro é que non van mostrar a vontade de todos os seus votantes, pero co compromiso que recibiron levaron a dimensión do conflito a outro ámbito. Porque fai falta unha maior participación da sociedade, que a poboación asuma a necesidade de resolver o conflito. É dicir, a necesidade de solucionar o conflito non é só un problema dos abertzales, senón que hai que conseguir que o tema tamén lles emocione. O acordo, ademais de esixir medidas concretas ao Estado, apunta a que o problema non é só unha cuestión entre os nacionalistas e o Estado. Tamén di que Euskal Herria necesita un marco político. É unha das súas virtudes.

En Donibane Garazi celebrouse unha manifestación a favor de Intza Oxandabaratz na localidade navarra de Tolosa. Centos de cidadáns pediron que o encarceramento non leve a cabo nos cárceres.

É dicir, os organizadores chamaron aos cargos electos a situarse na solución do conflito, unha das características da mobilización. Mostráronse a favor dun cidadán a través da denuncia das medidas represivas. A manifestación levouse a cabo especialmente co obxectivo de chegar á xente. Un total de 230 electos de Garazi e das comarcas de ambos os barrios esixiron que Intza Oxandabaratz non sexa encarcerada. Obsérvase que se está producindo un cambio a través das mocións dos electos. O pobo quere un cambio. A manifestación estivo ligada ao espírito do acordo de Baiona, que cualificou de "total normalidade".

As rexións francesas son 22 e 13 o ano que vén. Que valoración fas do novo mapa?

O Estado chama descentralización á reforma rexional, e para nós é recentralización. Basta con ver a nova carta das comarcas. Mentres tanto, que institucións temos nós? Casas Consistoriais e Colexios Públicos diversos. Hai un departamento que mestura as biarnesas connosco. Hai moita necesidade de reflexión e moitas preguntas sempre: Como reunir aos 280.000 habitantes do País Vasco para ter peso nesta macro-rexión? Como organizarnos para responder as necesidades do día a día e levar adiante os proxectos que temos en Euskal Herria? Os 50.000 habitantes do interior ou das campiñas vascas, como afectarán a esta macro estructuración? En Euskal Herria, con todo, hai décadas que comezamos a pedir a institución vasca, o obxectivo dos vascos é claro. Con todo, no caso das propostas feitas polo Estado hai camiños moi sinuosos. A clave está en non perdernos por eses camiños.

A Mancomunidade Única de Iparralde foi a demanda dos abertzales durante estes anos. Recentemente previuse a opción de Herri Elkargoa, proposta polo prefecto.

A ameaza vai en aumento nos últimos anos. Euskal Herria necesita unha resposta urxente. Necesitamos unha estrutura con competencias suficientes que blinde definitivamente a territorialidad.

Neste sentido, cal é a posición de EH Bai sobre a opción institucional no último momento.

Analizamos as propostas que se presentaron en base a criterios básicos para nós. As condicións son que as institucións teñan suficiente competencia, que se respecte a territorialidad de Euskal Herria, que os representantes populares fáganse mediante unha elección directa, que o litoral e o interior sexan cohesionados e que esta estrutura sexa evolutiva. Nestes momentos, as posibilidades non veñen da negociación entre Euskal Herria e Francia, de momento non se dan as condicións para iso. O que fose primeiro ministro, Jean-Marc Ayrault, negouse rotundamente á Colectividade Territorial, o que supuxo un rotundo rexeitamento. Aquí a petición está pactada, pero o Goberno francés negouse. Por tanto, sen esperar a que isto ocorra, temos que traballar o que os nenos e nenas poidamos facer.

Que facer e como facelo?

EH Bai –e recentemente Batasuna– situouse a favor da proposta da Mancomunidade. Lembrando sempre o noso obxectivo. Ante a nova institución proposta polo prefecto, sinalamos o que é aceptable: sexan cales sexan as institucións, cales son os mínimos que deben cumprir e onde están as liñas vermellas. Porque o noso camiño non queda na Colectividade Territorial nin na Mancomunidade, para nós, como abertzales, o camiño segue. A continuación perseguimos o Estatuto de Autonomía e a soberanía de Euskal Herria. Este é o primeiro tema dos debates que se manterán até final de ano en todos os Concellos do País. Ante as diferentes hipóteses que o prefecto estableceu, esperamos que a cidadanía participe e chegue ao máximo posible. Sexa cal for a institución que consigamos.

Mostrouse optimista: lograrase a institución vasca e o marco territorial en dous anos?

Obteranse sempre que así o decidan os consellos de Ipar Euskal Herria. O cambio está aí. Existen dúas vías: Preguntar ao Estado e depender del, ou abordar a aposta que facemos nel, é dicir, que no marco das estritas posibilidades que dá a lei, os electos locais tomen a decisión. No caso de que os Consellos Locais ratifiquen que queren un Colexio Público para o ano 2016, esta estrutura estará incluída en dous anos.

EH Bai pasou de ser unha coalición a ser un movemento.

Até a data, EH Bai (AB, sortu, EA) estivo formada por tres partidos políticos, sobre todo para concorrer ás eleccións autonómicas vascas. A coalición fixo que as decisións tomadas en nome de EH Bai tómense en nome dese tres partidos políticos. Nos últimos anos traballamos nun acordo estratéxico para ir máis aló das eleccións.Despois, demos o paso de traballar en común con outros sectores que están fóra de partido. Cos pasos dados, pasamos da coalición ao movemento, para que os partidos políticos, en lugar de tomar decisións, poidan tomar decisións tamén os de esquerdas e abertzales.

E que peso teñen no movemento os ildocos que non son membros do partido?

Non se expón o movemento en liña. EH Bai será renovada a través dos grupos locais, a dirección está formada por representantes dos grupos locais. Ese é o cambio, o grande.

EH Bai cambia no fondo?

Na renovada EH Bai reafirmáronse as bases ideolóxicas e políticas. No fondo non cambia, non é un novo proxecto político, non imos defender unha política diferente. A maioría das persoas que compoñen o movemento de esquerdas non foron afiliadas a ese tres partidos, pero a maior influencia de EH Bai foi nas votacións. Con todo, era unha certa incoherencia, porque a pesar de que todo o ámbito da esquerda abertzale está representado, foi xestionado polo tres principais partidos políticos, e ante esa incoherencia desenvolvemos un proceso para poder reformar EH Bai. O cambio máis importante da actualidade radica na súa natureza, que influirá na organización e no percorrido do movemento. Con esta nova andaina pretendemos crear unha nova estrutura en todas as comarcas, unha nova forma de toma de decisións, referendando, por suposto, as bases políticas até agora existentes.

Son as votacións para os departamentos que se celebrarán en marzo. Son as últimas?

As últimas... Non é fácil contestala. Sorprendentemente, non o sabemos. Esa é a consecuencia da traxectoria política do goberno socialista (PS). Unha mestura. Din que se trata dunha reforma brutal, pero non sabemos cando vai terminar. Chegan as eleccións: Hai que elixir os Consellos Xerais para o departamento, pero non sabemos o prazo para o que os conselleiros serán elixidos. Supoñamos que os departamentos non desaparecen do todo. Serán evacuados polas súas propias competencias? Non o sabemos. Tampouco se coñece a competencia das novas estruturas de acordo co proxecto de lei NOTRe (Nova Ordenación Territorial da República).

En calquera caso, serán significativas as votacións para EH Bai?

Din que os Consellos Xerais desaparecerán, salvo algúns electos que están a facer un gran lobby nas zonas rurais. Nese caso, podería estar o departamento dos Pireneos Atlánticos, co seu propio nome. Pero non o sabemos. Con todo, o que cambiou é o campo de votación. Trátase de 12 cantóns en Euskal Herria e por primeira vez, as votacións faranse da man. O programa 'Debatea' mostrará o peso de EH Bai na campaña electoral. É máis, se temos en conta que en maio haberá eleccións en Hego Euskal Herria, o peso dos abertzales de esquerdas virá nesas mesmas datas en toda Euskal Herria.

En que contexto debemos situar a presentación do Camiño Vasco?

O contexto, sobre todo, marcárono dous acontecementos importantes en Europa en torno ao dereito a decidir: Un é escocés e outro o de Cataluña. Os feitos que se produciron en ambos os territorios supuxeron un novo vento en favor do dereito de autodeterminación. Ambos son un exemplo para nós, tanto o traballo de facer un referendo en Escocia como o proceso que se está levando a cabo en Cataluña. Con todo, Euskal Herria non é Cataluña nin Escocia, polo que unha das propostas expostas en Irun foi a de presentar o noso camiño para o desenvolvemento do proceso. A proposta está enmarcada no proxecto Euskal Bidea, un camiño cara á autodeterminación, os pasos necesarios para facer efectivo o dereito a decidir, así como as formas de traballar o camiño.

En que consiste a novidade?

Baséase basicamente nunha decisión: Dada a diversidade interna de Euskal Herria, existen diferentes realidades administrativas, e en parte diferentes realidades socio-económicas, polo que a nosa intención é avanzar cara a un único obxectivo a diferentes ritmos, dando pasos diferenciados. Neste sentido, as consultas tamén serían diferentes nos distintos ámbitos. Estas son as diferenzas, é dicir, o recoñecemento do dereito a decidir de toda a cidadanía, pero a toma de conciencia de que nese camiño haberá diferentes etapas, procesos diferenciados nos tres ámbitos.

Estas tres realidades están un pouco máis afastadas, digamos, que fai 20 anos?

Para min están máis cerca: a xente móvese máis, os mozos teñen máis intercambio de relacións nos tres territorios e logo, no económico, moitos, mesmo máis aló dos nacionalistas, comprenderon que hai máis posibilidades se Iparralde e Hegoalde desenvolven relacións de forma conxunta. Así mesmo, en política, aínda que vivimos un camiño duro e complicado, vivimos certa experiencia entre os cidadáns de ambos os lados, en parte Iparralde e Hegoalde. Coa proposta Euskal Bidea demostramos que chegamos a unha madurez. Por exemplo, non é tabú dicir que en Euskal Herria hai realidades diferentes, pero non se nega que todos somos vascos. Sendo ese o punto de partida, os que sentimos tan só vascos queremos que os nosos dereitos nacionais sexan recoñecidos como vascos. É dicir, conscientes de que en Euskal Herria hai diferentes realidades, propuxemos un camiño en función diso.