Tras o atentado contra o Semanario satírico Charlie Hebdo e os acontecementos posteriores, é imprescindible unha reflexión serena e racional. O atentado foi un gravísimo ataque aos dereitos humanos: pretendeu romper o dereito á vida, a liberdade de expresión e de prensa. A primeira resposta que merecen as violacións deste tipo de dereitos e o sufrimento causado é, por suposto, a solidariedade con esas vítimas e a condena desas violacións.

Pero estes feitos tamén puxeron en cuestión o sistema europeo de liberdades e dereitos, é dicir, o sistema de valores. Está claro que na base da democracia están as liberdades e cando estas ponse en dúbida que a democracia en si está en perigo.

Este tipo de ataques pon de manifesto as tendencias e tentacións institucionais para reducir as liberdades co pretexto de reforzar a seguridade. Así, estamos a velo todos os días en Europa e Estados Unidos, sobre todo cando se fan propostas e ideas realmente curiosas e inquietantes –o rexistro de viaxeiros, o abandono do watsapp, un réxime especial para a protección da seguridade nacional…–. Todo iso nos cumes dos ministros do Interior, porque todo é un problema de seguridade, coma se a xustiza non tivese que dicir nada para garantir as nosas liberdades e dereitos. Á fin e ao cabo, unha vez máis se volve a aliñar –ou se tenta– cos obxectivos do terrorismo cando se quere cambiar a nosa sociedade e o noso sistema de valores. Por iso, aquí sabemos algo e está claro como se utilizan estes feitos para transformar o sistema político.

Todo iso, por moi preocupante que sexa, non vai ser a única consecuencia do atentado que se produciu. Os movementos de extrema dereita que se están abrindo en Europa pretenden estender a "islamofobia", mesturando o fanatismo intolerante co Islam, por unha banda, e o rexeitamento á diversidade cultural e á intensificación das políticas públicas cara aos inmigrantes, estratexias que son precisamente as absolutamente contrarias necesarias.

As sociedades democráticas e os Estados de Dereito deben lembrar que as nosas liberdades e dereitos son logros innegables de moitas loitas e revolucións, e que non se pode aceptar ningún paso atrás neste sistema. Ao revés, nestes momentos tan graves débense fortalecer e ampliar os fundamentos da nosa sociedade, que aínda estamos a conseguir: a razón, a democracia e a participación de todas as persoas, o dereito e os dereitos e liberdades.

O mesmo, e nada máis, está a reivindicarse para Euskal Herria. Non se pode negar que aquí tamén se produciron grandes vulneracións de dereitos humanos. E, desgraciadamente, temos que recoñecer que a resposta a estas agresións non sempre foi correcta e razoable. Aquí tamén, o Estado caeu nas tentacións antes citadas e, en lugar de responder á violencia cruel con democracia e dereito, ás veces foi reprimindo os dereitos humanos: así sucedeu cando se aprobou unha lexislación especial, cando se ha torturado, cando se interpretou maliciosamente a lei, recortáronse os dereitos dos presos ou se presionou á xustiza para conseguilos.

Na miña opinión, a violencia de ETA non fixo máis que xerar sufrimento. Pero se o fanatismo quixo buscar a desestabilización da sociedade e do Estado, conseguiu algo nese terreo: deixar ao descuberto as debilidades e medos do Estado e, en certa medida, a súa deslegitimación á hora de responder contra a violencia.