Está a xestarse o contra-movemento. A precaria comezou a comprometer á xente na política democrática. Tras a distopía neoliberal, o futuro volve entrar na axenda. Os precarios deben ser os precursores da nova era progresista”. Con estes esperanzadores anuncios, Guy Standing concluíu “The Precariat: Artigo “The New Dangerous Class” na revista universitaria Working Class Studies.

Demasiadas esperanzas nas persoas empobrecidas que teñen o traballo de sobrevivir todos os días? É posible. En calquera caso, unha clase perigosa (“dangerous class”), Karl Marx chamou aos proletarios de luns, aos marxinados que vivían en condicións de vida inferiores ás dos traballadores, porque o risco podía facer un traballo sucio á burguesía dos traballadores. Standing, pola súa banda, ve aos actuais precarios perigosos para o capital.

Guy Standing (1948) difunde en 2011 o concepto de Precariat, que desde Marx fai eco ao “proletariado” que tanto se utilizou, “The Precariat: The New Dangerous Class”. Este ano publicou “A Precariat Charter”, que en eúscaro emitiría a “Carta dos dereitos da precariedade” (tamén acaba de saír en castelán).

A súa teoría foi resumida o pasado mes de outubro na revista universitaria Working Class Studies. Comeza: “Cada vez máis xente no mundo dáse conta de que caeu en precario, ou que vai caer pronto, pero que non vai estar só. Nótase un cambio de ánimo, de sentir derrotados e desesperados a afrontar e reivindicar. Dos actos de masas dáse o salto ao compromiso político. Saben que a clase traballadora non está unida e non queren unha unidade ficticia. Necesitamos un futuro progresista alternativo, liderado polos precarios”.

Nas últimas décadas decaeu o sistema de repartición organizada nos países ricos do século XX. Os beneficios das empresas aumentaron e os ingresos dos traballadores conxeláronse. Para lograr a competitividade, os gobernos flexibilizaron as condicións laborais, quitaron a seguridade aos empregos, lograron millóns de dereitos de saúde, xubilacións e outros logros. “O estado de benestar hase marchitado”.

Organizouse unha nova estrutura de clases. No vértice da pirámide atópase unha plutocracia moi pequena, en parte ligada á criminalidade. Ten un poder extraordinario e non necesita render contas a ningún Estado.

Baixo a plutocracia está a elite, os capitalistas que posúen grandes patrimonios. Máis abaixo, os asalariados (salariat), que ademais de emprego seguro teñen xubilación, vacacións e outros beneficios. Aínda que fai 40 anos moitos teóricos pensaban que esta clase sería a máis normal co tempo, nestes anos está a reducirse. Igual que os Standing proficians, os amantes dos beneficios, os que buscan un beneficio económico que a seguridade dos empregos, avogados, artistas, deportistas, vendedores. Moitos deles explotan traballos.

Proletarios versus precarios

Na pirámide está no seguinte nivel o antigo proletariado. Xunto co estado de benestar, diminúen e debilítanse. O standing é moi duro cos proletarios e cos sindicatos e partidos que se organizaron ao redor dos seus intereses, porque foron moi reaccionarios.

Debaixo deles vén a precariedade. “Pero non é unha sub-clase, como a dos precarios lunáticos, a dos que se perden na rúa. A precariedade, pola contra, é unha clase fundamental para o capitalismo globalizado, encarnada polo neoliberalismo”. Segundo os últimos estudos, o 40% da poboación adulta vive en precario en Xapón, Corea, Grecia, o estado español, Italia, Australia, Suecia... China é o país con máis precarios.

A primeira característica desta clase é que ten unhas relacións de produción únicas. No capitalismo sempre houbo traballo inestable, pero agora converteuse en norma. Contratos flexibles, temporais, freelance, por horas... Non están vinculados a un oficio, nin a un horario, senón que as adoitaban liquidar como na xornada laboral. Ao mesmo tempo, a dos precarios é a primeira clase da historia que conta cunha educación superior á que o seu traballo necesita.

En segundo lugar, os precarios só teñen ingresos económicos, non retratos, vacacións, pagas da enfermidade, nin outros beneficios do Estado. Por iso viven no límite das débedas irreparables: “A débeda converteuse nun instrumento sistemático de opresión, porque a xente tenta manter o nivel de vida de onte”.

En terceiro lugar, as relacións co Estado tamén son diferentes. Perdidos os dereitos de cidadán (citizen), convertéronse en habitantes (denizens), sen dereitos civís, culturais, políticos ou doutra índole. Cada vez son máis os solicitantes de favores (supplicantes), os que piden axuda e beneficios, os que se someten á opinión e sentenza dos burócratas.

Estas tres dimensións afectan á xente precaria: angustia, desesperación, enfado e alienación: non poder facer o que non queren nin facer o que non queren.

A clase dos precarios segue cobrando forma, segundo Standid. Hai tres departamentos en precario. Os que están a caer da clase obreira, queren os dereitos dos seus predecesores, volver á primeira. Moitos escoitan con hospitalidade aos populistas e neofacistas, pensando que son os inmigrantes e as minorías responsables da súa inseguridade.

Na segunda sección atópanse os inmigrantes e as minorías. Afeitos inclinarse, a duras penas de sobrevivir, estalan de cando en vez en días de loita.

Na terceira sección están os que teñen boa educación, especialmente os mozos. Viven en apertos porque se lles nega o futuro, a vida digna e a satisfacción das súas aspiracións. Pero non van por detrás dos neofacistas, teñen a esperanza de organizar unha sociedade máis igualitaria, libre e ecoloxicamente sostible.

Esta última sección é sobre todo a daqueles que, desde os movementos de rúa de 2011 –Ocupy, Indignados...–, comezaron a coñecerse como clase e iniciaron o movemento. Unha clase perigosa, porque rexeitan os principais partidos e estruturas políticas de sempre. Falan de compartir beneficios, de ser donos do tempo, da calidade dos lugares de residencia –entre eles os lugares públicos–, da educación liberadora, de coñecer as finanzas, do dereito a acceder ao capital.

Demasiado optimista Guy Standing? Demasiado maniqueo? Desde Podemos, que se considera un movemento auspiciado polos precarios, Juan Carlos moedeiro criticou que os precarios se separen demasiado dos traballadores de sempre e que estes desprécense con demasiada facilidade. O debate non fixo máis que empezar coa clase de precarios: é o maior grupo de traballadores do mundo.