O nome do teu tesina é: “Relacións afectivas sexuais en prisión en liberdade (g) momento? Experiencias de varias mulleres vascas”. Por que elixiches este tema?

A elección do tema foi moi simple. A miña parella, Ibai, foi detida o 24 de novembro de 2009 nunha redada contra o movemento xuvenil na que participaba. A partir dese momento a vida cambia por completo e xa coñeces o cárcere. Ibai, tras permanecer cinco días incomunicado e ser torturado, foi encarcerado. Pasou case dezanove meses no cárcere. Ante esta situación tes moitas vivencias e sensacións novas e moitos novos amigos. A vida organízaseche doutra maneira.

Vía tamén o que me sucedeu nas outras mozas. Nun momento poida que convértase nunha obsesión, porque pásache moi forte, estás a falar continuamente do tema, compartindo o tema. Eu naquel momento falaba moito do tema, necesitábao. E ao facer o máster tiven claro que o meu traballo consistiría en ordenar traballar de maneira tan desordenada. Antes de facer a tesina xa fixera un contraste, e logo entrevistei a dez persoas.

Son os espazos e os momentos dúas ideas unidas?

Son as dúas caras da moeda. Por unha banda, estudei como afectan as relacións de parella ao preso. Permite ao preso saír do cárcere. Pero, ao mesmo tempo, centrar na parella todas esas necesidades de sentirse libre pode facer que a relación se converta nunha obsesión.

Doutra banda, está a moza que ten á súa parella en prisión. O cárcere pode converterse nun espazo de liberdade, porque nunca estivo tan soa.Unha das principais características das mozas era a confianza e o tempo cando se lles preguntaba pola relación de parella. Neste caso non pode pasar moito tempo con esa persoa. Por tanto, ten máis tempo que nunca para el, para estar cos que lle rodean. “É o momento no que máis que nunca aprendín de min mesmo”, dicían as mozas. Entón, hai un proceso de empoderamiento que pode ser moi liberador. Pero entendemos á parella como coidadora. E estes coidados non son un espazo de liberdade, senón todo o contrario.

Unha das ideas principais cando fixen a tesina foi o que eu chamo a perda do “eu” que vin na miña parella. De súpeto non es a parella de Oihana, o preso político Ibai. Primeiro está o benestar do preso, a relación cos seus familiares e amigos, todo o seu, e logo vostede.

As mulleres presas e as parellas da presa. Que papel xoga cada un na relación de parella?

Son papeis moi diferentes. A parella da reclusa desempeña un papel moi importante, sobre todo polo traballo de coidados que realiza. E aínda que ás veces non quere asumir esas tarefas de vixilancia, ás veces aplícanselle. Enténdense como indicadores de amor; canto máis traballo de coidado máis lle gusta.

Ademais, as mulleres presas teñen máis dificultades nas súas relacións de parella. As mulleres mostran unha actitude de apoio. El está fóra e o preso é o que peor lle parece a el, polo que lle pon todo o seu apoio no cárcere. E cando é o propio preso, cre que os de fóra están peor que el e que ten que protexelos.

Vostede dixo que a rede que se creou en torno ao EPPK dálles apoio, pero tamén que recorre ao control.

En definitiva, é a xestión da protección. Eu podo pensar que estou a protexer e talvez recorrín ao control; iso é o que sucede ás veces. Ao principio do proceso, a relación de parella faise pública, quizais antes ninguén se sabía ou non se falaba da relación de parella, e de súpeto todos poden dicir que é o mellor.

O coidado que temos as mulleres desde o punto de vista social se estigmatiza moito. Non se entende que non se queira asumir este labor de vixilancia. Ás veces ocorre que senten incapaces de desenvolver a relación nesa situación, e por iso son os cidadáns os que xulgan. Algúns dos entrevistados dicíanme que non era por algo que ocorrese entre eles, que eran conscientes de que a prisión o provocou, pero que así non podían desenvolver a relación.

Pola contra, cando o home é un home, o que está fóra non é tan estigmatizado. Polo xeral, é moi amable o que leva a cabo a relación. E si, é artista, pero son artistas todos aqueles que desenvolven a súa relación co cárcere. E no caso das mozas, iso ninguén o di.

Doutra banda, é moi duro ter aos seus fillos no cárcere, e tamén se xulga moito por iso. As mulleres presas teñen a posibilidade de ter aos seus fillos en prisión até o tres anos de idade. Parécenos mal iso, pero tamén nos parece mal o caso de quen decide ser nai e saca ao neno fóra.

Que son os presos e as parellas?

Desde o sistema penal até os nosos amigos, a estrutura do íntimo presencial está moi definida. O cárcere está enfocada a que sintas mal e espiada; dous exemplos diso son a falta de identidade e o ruído. E no caso dos presos políticos, ademais, sabemos que non son espazos íntimos, aínda que así estean regulados. É difícil adaptarse a este tipo de espazo estraño. Algúns me comentaban que tiñan unha sensación de puta, non pola parella, senón pola situación. Pero supérase. Son momentos que pasas moi ben, algúns dos máis bonitos do mes. Pero a sensación é agridoce.

Ademais, todo o mundo sabe a que vas, a pegar o coiro, a practicar o coito e si non o fas parece que será un cara a cara desperdiciado. Pero talvez teña vostede necesidade de falar ou de quedar unha hora abrazado sen dicir nada, talvez chorando. Pero hai un imaxinario, e en función diso sería perder o tempo. E aproveitalo é facer o que a parella necesita. Algúns me dicían que os primeiros minutos utilizábanos para dicir o que cada un necesitaba.

A dispersión e os controis que se dan na comunicación, que efectos teñen nas relacións?

Teñen moita influencia. A dispersión xera un gran cansazo físico. Os cárceres márcanche o horario. Pense no que quere que sexa un cara a cara íntimo despois de percorrer 400 km ás 9:00 da mañá. No Estado francés comezáronse a realizar algúns proxectos piloto, en forma de bungalows comezáronse a organizar os encontros presenciais, de 4 a 48 horas. Con todo, os familiares dun preso de tal proxecto dicían que nas primeiras 24 horas o seu pai durmía e a súa filla dicíalle: “Papá, non te durmas, temos que aproveitar estas 24 horas”. É unha mostra da importancia que lle damos ao tempo.

Os controis tamén inflúen enormemente. Moitas das parellas que entrevistei eran militantes. Nos movementos sociais, nos gaztetxes… Alí non se pode falar de todo por medo. Sabemos que aquí a política é unha das cousas que castigan. Isto, por exemplo, xera grandes limitacións. Moitas veces esas parellas uniron as súas militancias, polo menos para elas a militancia é moi importante. Pense no que significa non poder falar diso. Condiciona, porque pensas que estarán a escoitar cada vez que falas.

Di que a sexualidade da muller é invisibilizada ou negada polo cárcere.

Si. O porno é un bo exemplo. Pódese ver en cárceres de homes e algunhas mulleres comezaron a prohibir en prisións. Entendemos que os homes teñan necesidades sexuais, pero as mulleres non.

En xeral diría que o tabú da sexualidade é grande para todos, e nese sentido é importante a relación cos compañeiros. No caso das mulleres, por exemplo, está moito máis permitido abrazarse, no caso dos homes non, e é importante.

Logo temos a conta da masturbación. Os entrevistados estaban de dous en dous na cela do cárcere, polo que hai unha gran perda de intimidade. Dicíanme que tiñan moi poucas oportunidades de estar espidos, de mirarse, de acariñarse, de masturbarse.

Á saída do cárcere iníciase un novo proceso. Que dificultades hai na relación de parella?

É moi duro. Porque durante un tempo levouse unha forma concreta de desenvolver a relación de parella. Hai diferentes formas de vivir o cárcere; compatibles. Por unha banda, vivir no presente; por outro, vivir no primeiro tempo e no futuro; e por último, pensar sempre no futuro. Hai xente que vive sen descanso en tempos que non son. Moitas veces pensan que ao saír do cárcere todo seguirá como antes. E nunca será así. A pesar de pasar unha pequena prisión. Porque o cárcere che cambia, ti e a túa contorna. O proceso non termina coa prisión.

No meu caso, por exemplo, cando Ibai estaba no cárcere, preguntábanme que tal levábannos, contestáballes “ben”, que chegaramos, dicíanme “si, na medida do posible non?”. E daquela todo o contrario. Cando saíu do cárcere respondía que estabamos mal e contestábanme “bo, pero terminou”. E non é así. Para min foi un proceso moi duro, para os dous, tivemos que reinventarnos. Eramos dúas persoas diferentes. Non quero dicir que sexa así para todos, pero temos que ter claro que se acaba o cárcere, pero que hai que traballar as consecuencias.

Ademais, creo que hai que visibilizar os sentimentos que formaron parte deste conflito, e non quero deixar de mencionar o traballo que nese sentido realizou o documental As xanelas para mirar cara a dentro, porque os testemuños me parecen moi importantes. Creo que temos que falar politicamente do tema, porque o amor nos axudou a afrontar a situación, pero tamén porque sufrimos.