Di que iso que é de todos é o capital público. Tal e como estaba a ler, pareceume que estaba a escribir moi forte…

Que fecheiro tes! Si é estreito querer refinar o que un fixo no lixo, quitarlle a palla, chegar todo o máis íntimo posible, adornalo… niso si, son estreito. Hai moito tempo que afiei a miña faceta de artesán. Pero pola contra non quero oprimirme. É máis, a máis libre, a que máis me gusta, é neste ámbito onde sinto, na poesía. No entanto, o poema de cando en cando sae da billa como a auga, de cando en cando. Iso tamén sucede ás veces! Na maioría dos casos, con todo, toca o traballo de mineiro: tocar a pedra, andar polos barros interiores… Vaia! Aquí está a pedra!”. Pois ben, tomalo, limpalo, estudalo e ver si co guijarro de auga pódese facer unha boa senda. Este é o camiño na maioría dos casos. Doutra banda, a miña actividade adoita ser moi mecánica, teño traballo de escribir case todos os días, escribo moi a miúdo, pero logo véxoo e… a maioría é a hojarasca! Sacaremos algo de iso! Namentres, se apilan hojarasca, recheo e gardo os cadernos, e sácoos para a ocasión, de cando en vez.

Como neste caso, ata que chegue o momento de publicar o libro…

Cando empezo a hojear o libro, é hora de que me recollan ben as cousas. Até entón non fago máis que escribir e escribir. E non sei por que teño que escribir todos os días. Seguramente tamén o terá de autoaxuda! Supoño que para dárnolas un intre ao día. Así andei ata que o pasado verán, cando o editor Gorka Arrese estaba a mirarnos este libro, fíxome ver claramente: “Aí estás, rechea e chea os cadernos!”. O editor é tan bo, que non dicía nin unha soa palabra que tivese que deixar de escribir todos os días: “Pola contra non farás libros!”. Así, fixen unha pausa, e desde o verán do ano pasado non escribín máis que para a ocasión, xa sexa porque o meu interior mo esixía con máis forza, ou porque quería completar algo, á mantenta, onde ou para que.

Polo demais, escribir poemas, no traballo diario…

Desde que fixen o libro de poemas anterior [A mecánica dos reloxos, 2007], escribo case todos os días. Escribir textos, non poemas. Textos que poden chegar a ser poemas, ou non. Escribo moi a miúdo, si, e a maioría das veces, á hora de empezar o día, desde a mañá. O terceiro capítulo deste libro, O almorzo e a lei, teno: esas pequenas cousas cotiás. Antes de levantarse, moito, antes de almorzar ou almorzar, encher unha folla de caderno antes de ir traballar. E así se me acumularon oito ou dez cadernos!

Escribe andando polo barro interior…

Cando escribes –eu polo menos–, queres chegar a algún sitio: e si alguén non é xente, é buscar a esencia dentro dun. Este barro interior, moitas veces, achégao calquera noticia externa, novo, inquietude ou sentimento. Non hai nada máis, ou polo menos non vexo nada máis, desde o punto de vista superficial.

O libro leva por título Capital público, pero non se refire á economía… Zainetan murrilak (1987), Poza eta gero (1990) Lur bat zure minari (1995)… Títulos dalgúns dos teus libros de poemas! Con todo, si dígolle, o capital público podería ser tratado economicamente…

A pluralidade de sentidos da palabra capital permitiume falar de moitas cousas. O capital pode ser un ben ou un patrimonio. Quixen aproveitar o aspecto polisémico da palabra para chamar ao que máis nos gusta: o noso patrimonio, o que nos queda, o que está ao alcance de todos, pero tamén, ao mesmo tempo, coidar o que nos preocupa a todos –porque si perdemos todos perdemos–, algo que non podemos deixar sen importar… Patrimonio común e colectivo. Quixen subliñar esa visión da vida, do que temos para compartir. O capital, por outra banda, significa a servidume do paso do tempo, o sistema capitalista, ese dispositivo horrible que está a pór patas para arriba a nosa vida cotiá e que, como aquí, saca das súas casas a todas as persoas en calquera parte do mundo. O título deume pé a xogar con esa duplicidade, tanto para falar das cousas que máis me gustan como para referirme a algúns aspectos que me parecen máis deliciosos. E de maneira íntima, fala con letra minuciosa dos graves temas que nos rodean, un esforzo por conciliar as dúas partes, unha achega de tenrura ás contas públicas…

A crise golpeou con forza no val do Urola.

Si, con dureza... Eu púxeno todo, e creo que moita xente o ten posto así. Si vivise noutro pobo, a situación sería moi parecida, aínda que quizá sexa máis sinxela. É unha situación difícil que ten o seu reflexo no libro, si, que o vivimos de cerca e que, por necesidade, pillounos a todos. Pero fóra do noso pequeno mundo hai tantas cousas para quen queira ver, tantas inxustizas e abandonos, tantas persoas e tantas esquecidas dignidades...

Un veciño ou amigo que perdeu o seu traballo non é un estraño no Capital público…

Teño compañeiros que se quedaron sen traballo, moita xente de cerca… Iso é normal que mo traian ao libro, non?

Dividiu o libro en tres apartados: Paz fría, Xente a pé, Almorzo e lei…

Empecei a ver a acha dos poemas cara ao final, diríao no último semestre. Un día, dándollo a ler aos amigos e pronto: “Aquí parece que predominan poemas dese tipo! Aquí hai unha tendencia máis intimista. Aquí estás no rastro dos primeiros poemas”. Ouvinos, lembreinos, e a última vez vin tres achas, e tentei facer cheas, de face a compor o meu libro. Pero mentres escribo, o texto toma a tendencia que me marca o interior ou a mente, non hai outra. A organización é unha tarefa posterior.

Son 45 poemas no libro, pero tiñas moitos máis...

Máis de cen. Pero hai que pasar unha criba e dúas ou tres veces! En canto á integridade do traballo, traballamos no intento de non prexudicar. Por iso necesítanse lectores e editores. Cada un só é até certo tamaño para ver correctamente a totalidade do traballo; as tendencias principais, si. Doutra banda, é tan abafador a dor que produce a extracción dalgúns textos! Moitos poemas teñen vidas concretas, pero, ante a dúbida, sempre os quitaron! Esta é, na miña opinión, a tendencia máis saudable de face ao libro: suprimilo. Cada un ve o plano principal. Despois, a forza de actividade, apréndese a tomar en serio as sospeitas e os xestos dos demais. O seguinte ten as súas razóns. Ao final, este libro chegou ao lugar onde se lles lembrou.

Paz fría. Os poemas son un eco dos acontecementos socio-políticos dos últimos dez anos. Socio-política, socio-poética realizada.

A política e a poesía fánseme inseparables, inseparables cando falo da poesía política… Fai dez, quince anos, foi un pequeno opúsculo publicado pola editorial Susa, que chamei Poemas políticos [Colección Amukoak]. Por suposto, non fixen moito descubrimento, porque tamén é fácil de pescudar, pero, neste libro, o feitos socio-políticos, ou socio-poéticos, pasaron polo filtro poético. Tanto poético como político son o mesmo no que se refire a este libro. Tratei de dar o meu punto de vista, desde a miña propia actividade, desde a poesía. En todos os poemas fálase da nosa situación, pero sobre todo no primeiro capítulo. Máis acentuadamente, de forma urxente.

“Xente andando”, na presentación dixeches que son textos que miran ao día de hoxe…

Por aí, sinxelamente. Supoñamos que os poemas da primeira parte son anteriores a Aiete. Logo, o presente, un tempo no que vivimos con esperanza pero con responsabilidade: “proceso” e un período ao que se lle deron máis de mil nomes. Eu, tentei responder poéticamente a iso, ver como o vexo. Nesta “Xente a pé” tamén hai achas do apartado anterior, pero eu creo que é necesario que aparezan, xa que vimos de alí. Lasa e Zabala, mortos, esperanzas, o papel da poesía, o que temos que facer de face ao futuro… Esas preocupacións.

O seu libro carece de certidumbre. As preguntas son moito máis…

Si, salvo que a mesma pregunta sexa un método para seguir avanzando. As muletas para chegar até aquí son as preguntas para mantela ergueita.

O traballo de Eider Rodriguez sobre os mares de Joseba Sarrionandia Itsaso dá bide bakarra (Utriusque Vasconiae, 2014) pilloume o teu libro. A incerteza é a maior certeza, as preguntas non teñen resposta…

A poesía non ten por que responder as preguntas. Penso que é máis formular preguntas. As preguntas axudan a seguir adiante, a facer máis preguntas. De todos os xeitos, moitas das preguntas que eu fago no libro son aseveracións á vez. Téñena da afirmación, aínda que o medo, o pudor, non se mostre como unha afirmación. Son, pois, preguntas puramente retóricas? Ás veces si, pero non sempre. Moitas preguntas son sobre un mesmo, sobre o eu ou sobre o nós. Ás veces non son máis que un reñidor, supoño. E cando me reprendo a min mesmo, tento meter o aguillón a outros que me parezan como eu… A poesía é un camiño para moitas cousas. É un xénero –talvez feito como eu fágoo–, difícil de atrapar na trampa: difuso, palabra, comparación, metáfora… Pero en gran medida a poesía débelle a súa grandeza. Pola contra, o Capital Público sería tratado en Engels, é dicir, a Familia, a propiedade privada e o Estado.

En Almorzo e Lei, este capital público está máis presente que no apartado terceiro?

Capital íntimo, de núcleo, si. Polo menos, fixen un esforzo para subliñar o capital da pequeñez. Actuei desde a intimidade, desde a identidade individual, pero, ao mesmo tempo, vivencias que nos poden levar a conectar cos nosos semellantes e con outros que son totalmente diferentes, a traer pequenas cousas cotiás, xa sexan o amor, ou o traballo... É tamén unha chamada a perderse entre a xente, e o libro.

Vostede acaba de dicir: cantas persoas ten no seu Capital público. O libro está cheo de xente.

Incluso a pel! [Feito por Xabier Gantzarain] Quero dicir diante da xente o meu capital, vén ao libro, quero facer público. Quero dicir que son vostedes os máis importantes, quero dicir o que me importa, e estouno dicindo. Tiven xente moi preto do título. Hai unha chamada, se queres a reivindicación: “Perdámonos entre a xente. Se algo nos fai, a sociedade faranos!”.

Lembro ler un poema deste libro e chameime: “Unha terra á túa dor!”. Canto hai neste libro de entusiasmo e dor dos traballos anteriores?

Non o sei. Creo que debe de haber moitos deles, pero non me vexo capaz de cambiar as materias. Sempre me moven as mesmas inquietudes e trato de dar o traxe poético da época. É o que máis traballo me custa, para non volver facer o mesmo libro unha e outra vez. Aí é onde eu vexo o risco de crise, e esa é unha das razóns polas que non publiquei tanto tempo. Polo menos un. “Aquí hai o aire de antes!”. Si, pero cando deixa de ser o de antes e cando empeza a tomar outro aire? Pois ben, cando algún deles di: “Ti, aquí hai outra cuña que non aparece antes!”. Entón, dispararlle! Pola contra, eu diría que neste libro aparecen tanto os ecos do seu libro Lur bat minari como os anteriores. Pero de face á realización ou forma do poema, é certo que unha Terra marca un punto de inflexión no meu camiño. Isto, sen dúbida, débelles. Eu tamén querería facer sempre un poema completamente novo e diferente, pero para iso hai que servir! Estivemos dicindo moitas veces, até que punto escribimos o que queremos? Escribimos o que vén e correspóndenos xogar o que vén. “Non vouche a saír como Hator!”, non, pero hai moito por aí!

O tempo é aínda de cristal, como escribiches naquel poema?

Si, sen dúbida. Moi fráxil, moi transparente, para todo o que poida ver, e sempre que haxa un pouco de luz! É evidente que todos buscamos luz, pero non é fácil!