9 de xuño de 2014. É o día seguinte da cadea humana Durango-Iruñea organizada por Gure Esku Dago. É hora de facer unha valoración da mobilización civil máis importante que o nacionalismo vasco ha levado a cabo nas últimas décadas. Despois de analizar en quente, o éxito foi inmenso. Abertzales de todas as cores na reivindicación do dereito da sociedade vasca a decidir o seu futuro. E xunto a este amplo movemento nacionalista, tamén o sector social que entende o dereito a decidir dos pobos como dereito democrático. Queremos decidir porque somos pobo e sobre todo porque somos cidadáns.

Mesmo no frío, a mobilización foi todo un éxito: no esforzo por recuperar o protagonismo da sociedade civil estableceuse o rumbo. Agora hai que facer o camiño. Pode estar en risco de caer no folclore do nacionalismo, si a forza ponse nun acto xigantesco e non na redada. Gure Esku Dago tivo os principais ingredientes que necesitan as sociedades modernas e mediáticas actuais: o atractivo e a venda do molde; a base de contido sólida e arraigada –o dereito a decidir–; e a rede. E basicamente, si consolídase ese terceiro, o movemento cumprirá os seus obxectivos. Niso está.

Escocia e Cataluña foron o espello no que se deron cita. O 18 de setembro o unionismo británico venceu con folgura ao independentismo escocés. Con todo, os independentistas escoceses están contentos: non conseguiron a independencia pero a sociedade escocesa é máis independentista e vai conseguir un maior grao de autogoberno. Ou polo menos iso parece.

E aquí hai unha clave interesante para a reflexión, como lembra en máis dunha ocasión Asier Blas, investigador dos procesos de independencia da UPV/EHU: cando non hai suficiente tensión entre o Estado e o pobo que se quere separar, nos procesos pactados é moi difícil lograr a independencia. E as preguntas que quedan desa reflexión son amargas ou, polo menos, moi complexas: entón, a tensión co Estado que non quere acordos para gañar as maiorías democráticas pola independencia é a que hai que traballar ou o camiño do acordo permanente? Onde e como se concilian as posturas e os marcos que alimenten ás maiorías democráticas e que favorezan a tensión co Estado?

En Escocia hai respostas, e elas deron un paso en favor do acordo, sen esperar a que o independentismo acumule máis forza. Gustaríalles que os países non estatais da Unión Europea tivesen esta posibilidade nos seus procesos.

En Cataluña tamén hai respostas, e o camiño do País Vasco ten máis que ver con este último que con Escocia, porque, entre outras cousas, ten que facer fronte ao peche total do mesmo Estado. Ou non o ten, a diferenza dos cataláns independentistas, porque o nacionalismo vasco segue preferindo a unidade territorial fronte á independencia.

Mentres conversabamos cun xornalista catalán sobre o proceso que alí se desenvolvía, preguntoume: “Por fin o voso concerto impídevos o camiño cara á independencia”. Tratábase dunha conversación de época na que non estaba claro se Artur Mas seguiría o camiño da independencia ou a zanahoria do financiamento estatal. Desde entón, Mais aclarou moito as súas intencións e propostas (“nunca pensaría que Mais chegaría a este punto. Direille máis, na medida en que o coñecín, Mais non é un independentista convencido”. J.L Rodriguez Zapatero, O Temps, 2 de decembro).

O que pasa é que a Generalitat que vén agora pode dar os primeiros pasos da independencia se o movemento soberanista gana as próximas eleccións. Entón necesitará ferramentas, e seguramente faría un terzo da ruta se tivese unha especie de concerto para recadar os impostos dos cidadáns. Chegamos así ao debate habitual das ferramentas e os obxectivos, sempre imprescindible e a miúdo estéril, porque o máis importante, en definitiva, é a construción de país. Bo, si hai leccións é que cada pobo ten que avanzar coa súa situación e as súas características. Por iso, o papel máis importante que ten hoxe a nación vasca é o de avanzar na construción de país, porque si hai independencia algunha vez farase sobre ela.