A Mancomunidade de Municipios Vascos, Uema, decidiu que traballará oficialmente en eúscaro con ETB. Os representantes municipais de Lea-Artibai e Urola Kosta tamén acordaron continuar polo mesmo camiño. Comunicárono a ETB a través dunha reunión conxunta. Ao parecer, o adestrador do Eibar, Gaizka Garitano, tamén tivo a mesma idea e falará en eúscaro cos de ETB; o adestrador de fútbol quere que os máis pequenos da casa falen en eúscaro en Euskal Telebista. Son decisións individuais, por suposto. A diferenza do que dixo Juan Inazio Hartsuaga na mesma Argia, é posible que haxa espazo para a esperanza e que haxa tamén euskaltzales entre os vascoparlantes. Pero, como chegamos desde aquel “Korte, por favor, [euskara]” que Goizalde Landabaso explicaba moi ben, “e agora en castelán, por favor”?

No momento no que a televisión pública vasca comezou a emitir integramente en eúscaro, ademais da función de información e participación política da cidadanía, asumiu a promoción do eúscaro e a cultura vasca. De feito, naquela época os vascos representaban só o 21% da poboación da CAV. A porcentaxe era tan baixo que “o obxectivo de integración política do Goberno Vasco á súa televisión, que alcanzaba o 100% da poboación en meta, podía quedar coxo coas emisións integramente en eúscaro”. Así o recolleu Josu Amezaga, profesor da UPV/EHU, no artigo 30 anos despois de Euskal Telebista. El mesmo explicaba que a falta de claridade na política lingüística de ETB quedara ao descuberto, e tamén preguntaba: “A falta de luz sobre a política lingüística ou a política lingüística oculta?”. O certo é que desde entón, coa creación da cadea en castelán de ETB, produciuse unha dobraxe de canles que supuxo unha “relectura das intencións iniciais”, “especialmente no que se refire á recuperación do eúscaro”. É máis, segundo conclúe Amezaga no informe remitido polo Departamento de Cultura ao Parlamento en 1992, “é responsabilidade da radio e a televisión en eúscaro a promoción do eúscaro, e dos medios en castelán o impulso da información e a participación política”. Desde entón, cada canle dirixiuse a unha parte da poboación e “o problema da televisión vasca pasou de ser unha cuestión de televisión para todo o País Vasco a ser unha cuestión de televisión para os vascos, unha cuestión de minoría, máis que un proxecto para todo un pobo”.

Plan estratéxico

Parece que hai indicios de que as cousas están a cambiar. A dirección de EiTB decidiu dar os pasos necesarios para que ETB1 rompa coa dicotomía para euskaldunes e ETB2 non euskaldunes. Mostra diso é o que establece o plan estratéxico 2013-2016: “Tendo en conta o esforzo de euskaldunización que a sociedade realizou nas últimas décadas, exponse por primeira vez nun plan estratéxico de EiTB que hai que dar outros pasos para lograr a normalización do eúscaro”. E iso pode ser a clave porque o propio plan recolle que “na época da creación de EiTB, a sociedade vasca era maioritariamente castellanoparlante, e nese contexto histórico estabamos ante o limiar dun ambicioso plan de normalización promovido polas administracións públicas vascas. Hoxe en día, dous terzos da poboación sabe euskera (…) a maioría da poboación é bilingüe. Especialmente, no que respecta á poboación menor de 45 anos, cada vez hai máis persoas que saben eúscaro”. Neste contexto, EiTB decidiu “facer un oco ao eúscaro e actuar de forma natural e pedagóxica” para fomentar o uso do eúscaro nos diferentes soportes nos que o castelán é lingua de comunicación (ETB2, Radio Euskadi e Radio Vitoria). A idea sería “facer cada vez máis habitual a presenza dos vascos” e “reforzar o prestixio social do eúscaro”.

Decisión militante

En opinión de Asier Larrinaga, responsable de eúscaro de EiTB, a presenza do eúscaro nos medios en castelán “únese á filosofía que xa tivemos, que é respectar a elección de cada persoa”. Ademais, xa se debateu antes e o propio Larrinaga explicounos que en 2006 “recolleuse por primeira vez a forma de proceder cando se recollen as declaracións, no libro Os fondos lingüísticos de EiTB. O que se di neste documento é basicamente que EiTB respectará en todos os casos a opción cidadá no referente á lingua”. Por tanto, a filosofía é respectar a opción lingüística do cidadán, e “se unha persoa di que só o fará en eúscaro, farase así, sen penalización. Até agora fixémolo así. Esa é a filosofía e filosofía que escribiu desde entón esta empresa”. Por tanto, EiTB deixa a responsabilidade na cidadanía. Os vascoparlantes terán que decidir se dedicarse á radio e a televisión vasca unicamente en eúscaro, ou traducirse ao castelán.

Por tanto, as liñas de traballo do plan estratéxico de EiTB, é dicir, facer visible o eúscaro nos medios en castelán, como se traballará? O xornalista deportivo de ETB Juanan Legorburu cre que é imprescindible que a dirección tome a decisión de forma clara para poder cambiar de actitude. É dicir, informar aos xornalistas de que a quen faga as declaracións en eúscaro non se lle pedirá que as faga tamén en castelán. Este veterano xornalista deportivo teno moi claro: “O sistema, a implantación de ETB2, obrigounos a preguntar tamén en castelán, sen dar nunca por escrito, pero coa intención de facelo no día a día”. Por iso, considerou imprescindible que a dirección de EiTB tome medidas concretas para axudar aos xornalistas a cambiar a tendencia, pero tamén que “os euskaltzales asuman a súa responsabilidade na mesma medida. Temos que actuar na conciencia da xente. É o voso dereito que faledes o idioma que queirades, pero a elección que tomedes será a vosa decisión. Cada un de nós, como cidadáns, ten que reflexionar”.

Aumento do público euskaldun potencial

Por tanto, xa é hora de que a lei de creación de EiTB actúe “con especial atención á promoción e difusión do eúscaro”. Máis aínda, se se ten en conta o auxe que experimentou o número de vascoparlantes desde a creación de ETB2. O viceconsejero de Política Lingüística do Goberno Vasco, Patxi Baztarrika, dixo que o eúscaro non tivo nunca tantos falantes como hoxe. 5. Segundo o Mapa Sociolingüístico, a porcentaxe de euskaldunes experimentou un incremento de 14,5 puntos nestes 30 anos. E se nos fixamos na poboación menor de 20 anos, o crecemento foi espectacular: Son máis do 70% dos vascos. Fai 30 anos non chegaba ao 20%. Para completar a lectura, os datos a ter en conta segundo o CIES (2011), o 39% dos que ven a canle en castelán son bilingües e o 25% son bilingües receptores (capaces de entender). Estes datos foron recollidos polo iraskale da UPV/EHU Josu Amezaga, quen explicaba que “ETB2 recibe dous terzos da súa audiencia (64%) da cesta de potenciais espectadores en eúscaro, e non do conxunto de castellanohablantes monolingües”. Por tanto, e como di Larrinaga, “fronte a esta realidade, nin sequera nos medios casteláns hoxe en día é un obstáculo introducir o eúscaro”. Así, por exemplo, nos programas de ETB2 de Klaudio Landa e Silvia Intxaurrondo "entran tanto en eúscaro", e na radio, "cada día entra un korteren eúscaro". Son cinco ou seis anos máis adiante en Radio Euskadi e Radio Vitoria. A radio vai polo camiño”, recoñécenos Larrinaga.

Datos, parece que hai un espazo para a reflexión; vivimos un momento axeitado para abordar o debate. Tal e como sinalou Josi Basterretxea, membro do anterior consello de administración e profesor da facultade de xornalismo da UPV/EHU, “EiTB debe entender que os vascos crecemos e madurado (hai tempo), que somos maiores de idade”. Por tanto, e aínda que "van ser necesarios grandes cambios", é o debate que temos para "cambiar a tendencia histórica a favor do castelán de ETB e facer que a aposta polo eúscaro sexa real". O que hai que facer, ademais, facendo caso omiso do debate político-lingüístico. Porque sabemos que “Euskal Irrati Telebista non obriga a ninguén a falar nunha lingua que non quere, para conseguir palabras en eúscaro”, nin en castelán.