Moi boa acollida a que recibiu o espectáculo Bi hots (Bi hots) na súa estrea en Bilbao (1 de novembro, BAD), que aúna danza e diversas disciplinas das artes escénicas. De feito, ao redor de 150 espectadores de pé no colexio A Mercé víronse obrigados polo aplauso dos aplausos ofrecidos polos asistentes, e os actores tiveron que facer tres saídas de despedida.

Aínda que é un espectáculo sinxelo desde o punto de vista da escenografía, os resultados que ofrece a obra Bi hots son moi altos. Tal e como explica o mesmo nome, a loita dos contrarios, a dialéctica en si mesma, é o eixo central do espectáculo. Naiara Mendioroz e Javier Murugarren, autores e intérpretes da obra, levan a escena un proceso sistematizado por Hegel e Marx. Irrintzis e óperas, muller e home, madeira e ferro, raias e círculos, terra e lume, tormenta e calma son algúns dos elementos que se utilizan para fomentar a reflexión, a experimentación, sobre a arte e a creatividade.

Trátase dun espectáculo de 47 minutos dividido en dous partes. A primeira delas comeza coas voces de Mendioroz e Murugarren. Nun escenario que só ten luces, fronte a fronte, mirándose uns a outros, ambos os actores crean un diálogo de tonalidades, ritmos e linguaxes; unha loita de diálogo que a medida que avanza faise cada vez máis intensa –case, convertida en mantra, emocionada, deixa ao público en transo–. A duras penas, coa música de Bingen Mendizabal, as voces convértense nun eco, e convídase a bailar. Liñas, círculos, ocos… É unha danza de paus moi especial, que une carne e madeira e colócaa entre si… Ou é unha txalaparta humana? Curioso, eficaz. Diría que as figuras literarias (aliteraciones, zangalápagos, repeticións) tamén transforman os sons e os movementos, como nel, no camiño da musicalidad.

Despois de dez minutos de descanso, aparece nas táboas unha txalaparta que se move dun lado a outro; mentres Murugarren ponse a un ritmo trepidante, aparece outra, a de Javier Olaizola: as txalapartas, metidas nunha guerra sonora, bailan. Talvez, do mesmo xeito que ocorre en Herritmo, que utiliza elementos similares, a txalaparta sexa unha referencia á tradición, pero eu incluiríaa na chamada música de cada día (que utiliza elementos que nos rodean a diario para crear música), xa que a txalaparta é un compoñente presente desde hai moito tempo na vida de todos. Doutra banda, Olaizola e Murugarren fan o uso actual da txalaparta: como no jazz, improvisan. Á fin e ao cabo, como dixo unha vez Dexter Gordon, “o jazz non é o que fas, senón como o fas”.

O dúo continúa en loita, tocando o hang (instrumento de metal) e o harriparta (txalaparta de pedra). Mentres tanto, Mendioroz aproveitará as táboas das txalapartas para construír algo: valo, camiño…

A visión de ambos os sons obríganos a gozar e pensar. Cada un anímanos a ser un espectáculo que nos inculca en si mesmo e que libera unha calidade moi importante que normalmente esquecemos.

A iluminación, sempre importante, corre a cargo de David Alcorta. As voces que se escoitan son da Coral Paz de Ziganda. O Centre Cap Vermell de Mallorca, ZAWP de Deusto, Rimbun Dahan de Malaisia, Azala de Álava e TAE e Casa de Cultura de Villava tamén participaron neste traballo, producido polo Goberno Vasco. Este mes participaron nos festivais BAD de Bilbao, Kaleidoscope de Kuala Lunpur e Inmediacións de Villava. O 19 de decembro poderase ver en Azpeitia.