Unha botella de mensaxe no seu interior perdida no deserto é a portada dun libro que en 100 páxinas apenas transmite unha mensaxe inquietante: The Collapse of Western Civilization: A View from the Future (colapso da Civilización Occidental visto desde o futuro). Naomi Oreskes e Erik Conway, que imparten Historia nas universidades de Harvard e California, lanzaron a idea. Merchants of Doubt foi publicado en 2010: How A Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming (Vendedores de dúbidas: Como algúns científicos lograron escurecer a verdade desde os danos do tabaco até o quecemento global).

Puxéronse na pel dun historiador que vive no ano 2393. Vive na Segunda República Popular Chinesa, e con este punto marcan desde os seus inicios unha dos acenos de identidade da súa hipótese: que China pode sobrevivir máis que ningún outro país despois de pasar polas calamidades que se adaptarán ao planeta no século XXI.

Visto desde o futuro –porque é ficción non se relaxe demasiado ao lector–, a Terra sufriu un terrible sacudimiento no ano 2023, xa que “durante todo o ano foi verán”. Segundo o escrito, “500.000 persoas morreron por este gran quecemento, danos por valor de 500.000 millóns de dólares, perda de colleitas e sacrificio de gando e animais domésticos. As perdas de gatos e cans das casas (ao parecer, pola escaseza de alimentos) foron especialmente perturbadoras pola xente do rico Oeste, pero en 2023 esa situación converteuse nunha nova normalidade”.

Desde entón, ao longo de todo o século XXI, sen que ninguén conseguise evitalo, produciuse o desastre anunciado anteriormente polos científicos e por moitos outros: Desapareceron poboacións enteiras de África e Oceanía, o cambio climático trouxo consigo desecaciones por todo o mundo, falta de comida, entrada do mar en terra, enfrontamentos, guerras civís, migración de máis de 1.000 millóns de persoas e o predominio de sistemas políticos que usaban leis marciais.

Aínda que é de ciencia ficción, todo o escrito no libro antes de 2013 é realmente sucedido. O que inventaron a partir de 2013, afirman os historiadores, escribírono en base á evidencia científica demostrada. Xa sabemos que os furacáns serán cada vez máis violentos. Xa temos probas científicas moi sólidas sobre a subida do nivel do mar e a perda da capa de xeo no oeste do Ártico. Como sabemos que o quecemento climático provoca secas e diminución de alimentos.

“A xente da civilización occidental –di o presunto historiador de 2393– sabía o que estaba a suceder, pero non puido parar. O máis notable daqueles sucesos é a información que posuían e a incapacidade que tiñan para converter en acción o que sabían. O coñecemento non se converteu en poder”.

A era dos réximes violentos

Naomi Oreskes foi entrevistada por dous escritores no espazo Living on Earth (Vive na Terra), dedicado ás cuestións medioambientais. Segundo explicou ao xornalista, como el, Erik Conway está preocupado porque “a xente non se dá conta do que leva o cambio climático, moitos pensan que é cousa dos osos brancos do Ártico.Nós queremos explicar que nos afecta a todos nós, ao noso modo de vida, pero tamén ás nosas institucións, ás institucións económicas, políticas e sociais”.

No anterior Merchants of Doubt, os historiadores explicaron como as corporacións organizaron a loita por abrir dúbidas sobre o cambio climático, porque temían que a verdade científica puidese pór en cuestión a democracia liberal, a empresa libre, etc. Nesta ocasión queren pór en valor a ironía da historia, como a destrución do capitalismo liberal que supuxo o cataclismo que influíu no mundo a través da negación da verdade.

Menciónase a China como o país que mellor superou o século XXI conflitivo, por dúas razóns. Por unha banda, si é o país coa historia máis longa, ten as mesmas probabilidades estadísticas de supervivencia. Doutra banda, recoñecendo que China estivo máis pesada no uso do medio ambiente durante estes anos, o sistema chinés ha demostrado que ten a capacidade de dar grandes saltos na dirección contraria, con gran disciplina e organización.

A diferenza de China, aínda que pareza paradoxal, no século XXI se desmoronan as liberdades individuais que gozou a civilización occidental, debido á emerxencia provocada polo cambio climático: “Ante todo, a grave situación provocada polo neoliberalismo, que ao parecer debía garantir a liberdade individual, provocou unha enorme intervención dos gobernos”.

Pero, por que as sociedades occidentais non foron capaces de levar a cabo a transición XXI.ean? Por unha banda, din Oreskes e Conway, polo que chaman fundamentalismo de mercado: “Moitos dos que negan que o cambio climático está a suceder de verdade creen cunha certa fe que o mercado vai facer algo máxico e que vai solucionar este problema como por milagre a man invisible do mercado, levando cada peza ao seu sitio atopará unha solución milagrosa. (...) Pola contra, o economista xefe do Banco Mundial, Nick Sterne, recoñece que o cambio climático é o maior erro [market failure] do mercado que se viu xamais".

Todo isto sucedeu a partir dos ollos de 300 anos máis tarde, porque no século XXI había poder en mans das forzas que se enriquecían dos combustibles fósiles, raptadas polo conxunto de forzas que os historiadores chamaron “the carbon combustion complex”. Esta rede agrupaba a produtores de combustibles fósiles, comercializaban as compañías petrolíferas (petroleiras, corporacións de construción e outras para estes, petroquímicas...), as industrias baseadas en combustibles fósiles baratos (automóbiles e aviación), máis os bancos que satisfacían as necesidades de capital de todos.

Os outros responsables da catástrofe climática do século XXI, para Oreskes e Conway, foron os científicos. Inmersos cada un no seu tema hiper-diferenciado, demasiado miopeado para ter unha visión global, con esa necesidade de ter un 95% de seguridade para chegar a calquera conclusión... “Os científicos foron moi temerosos á hora de gritar “Que vén o lobo!” e a conclusión é que todos estivemos tocando o violín mentres Roma se queimaba ou, máis exactamente, mentres Groenlandia se derretía”.