O ungüento chega da ONU, tras 34 anos
- O pamplonés José Miguel Etxeberria Álvarez, militante dos Comandos Autónomos, desapareceu en 1980 na localidade labortana de Ziburu (Lapurdi). O secuestro e asasinato foi reivindicado polo grupo parapolicial español BVE. Desde entón a familia golpeou decenas de portas e, finalmente, a ONU recoñeceu o que tanto lle importaba: A desaparición de Naparra pola forza, o crime contra a humanidade, a prescrición do delito e a necesidade de seguir investigando ata que se aclare o caso.
19 de outubro de 2014. Eneko Etxeberria Álvarez atópase en Xenebra, fronte á sede da ONU, en vésperas da súa transcendental función xurídica no caso da desaparición. Reuniuse en setembro de 2013 en Vitoria-Gasteiz con Ariel Dulsky, membro do Grupo de Traballo de Desaparecidos Forzosos ou da Forza da ONU. Estaba de visita de traballo en España e el contoulle o caso do seu irmán. Si, que ten todos os indicios dunha desaparición forzada e que a denuncia se presente no seu equipo da ONU.
En marzo de 2014 presentou unha denuncia en colaboración coa asociación Egiari zor e agora ten que presentar o caso ante o equipo de traballo da empresa.Penétrase, firme, co desexo de desafogar canto necesitaba. Pero na entrada non teñen noticias súas. Axitar o teléfono, chamar á asociación Egiari zor, representantes da ONU... Ao final, díxolles aos asistentes que deixen entrar, que xa teñen a referencia da sala e que así verán que a cita é certa. Meu dito meu feito: si, o equipo está a esperar. Todo arranxado.
Comezou o relato, rodeado de 20 persoas entre xurados, tradutores e outros técnicos, no centro da sala xigante. Durante 20 minutos acurtou o núcleo do caso ao Quinteto dos desaparecidos que ten enfronte da bancada. Explícalles que creen na hipótese de BVE. Durante outros vinte minutos respondeu ás súas estritas preguntas, “eu parecía xulgar”, ri Eneko. O xurado tamén di que si, que hai indicios de que Naparra desapareceu pola forza, e que recomendarán ao Goberno de España e Francia que investigue o caso. A desaparición da causa non prescribe ata que se resolva que é un crime de lesa humanidade.
É un logro para a familia, ao final un estamento oficial recoñécelles o que é a verdade de Pernando no País Vasco, que o eliminaron pola forza. Quen e a ONU. Había unha diferenza co Estado español. O xuíz da Audiencia Nacional Ismael Moreno arquivou o caso en 2004 e, ademais, non con conclusións graciosas, xa que segundo el, os datos publicados non podían concluír que José Miguel Etxeberria desaparecese como consecuencia dun acto delituoso, "e menos aínda por un delito terrorista". Tamén foi máis lonxe, falaba no auto de clausura de “a posible desaparición”, aos 23 anos da súa desaparición.
O avogado da familia, Iñigo Iruin, pediu que comparecesen Manuel Ballesteros, José Antonio Sáenz de Santamaría e outras persoas das forzas de seguridade ou mercenarios máis coñecidos, como Gilles Perret, pero o xuíz denegou a petición ao considerar que non había indicios de que se lles chamase. A familia interpuxo un recurso e uns meses despois a xuíza Ángela Murillo confirmou o peche. Francia foi máis rápida e arquivou o caso en 1982.
A falta de borontaje dos estados
A avogada Iratxe Urizar, de Egiari zor, instruíu o caso ante a ONU e considera que o resultado é un gran logro. Este grupo de traballo de desaparecidos insiste en que non ten o nivel de poder que poidan ter os tribunais dA Haia ou Estrasburgo, pero que a propia confesión é moi importante: “Non obriga a España e Francia a nada, pero este recoñecemento é unha especie de reprensión, porque lles lembra que asinaron varios tratados en materia de dereitos humanos e que non están a facer o que lles piden eses tratados”. Dificultade para o futuro? “Moito, o caso ten poucos elementos evidentes e ocorreu hai moito tempo”. A isto hai que engadir a escasa actitude dos gobernos español e francés na investigación. Noutros casos, as respostas de España á ONU tamén foron negativas.
O irmán de Eneko teno claro, a familia seguirá buscando e, se non, algún dos seus netos atoparase cos ósos, como o está facendo agora cos desaparecidos polo franquismo.
Pertur, Popo, Naparra... e Tomás Hernández.
Eduardo Moreno foi o dirixente de ETA Político-Militar e desapareceu en 1976, cando se atopaba refuxiado en Iparralde, onde permanecía desde hai varios anos. Existen varias hipóteses sobre a súa desaparición, entre as que se atopan os grupos ‘especiais’ de ETA p-m, pero a hipótese que máis forza ten destaca a autoría dos grupos parapoliciales da época e tamén se prima na investigación aberta na Audiencia Nacional.
Jean-Luís Larre, Popo, membro do grupo armado Iparretarrak (IK), desapareceu o 7 de agosto de 1983 tras un tiroteo coa policía francesa na localidade de León (As Landas). IK considera que foi detido, asasinado e desterrado pola policía.
Xunto a Pertur, Popo e Naparra, a asociación Egiari Zor menciona a Tomás Hernández, nacido en Zaragoza e refuxiado tras a Guerra do 36 en casos de desaparicións políticas tras a morte de Franco. Viviu en Hendaia e desapareceu en 1979. Segundo o historiador Iñaki Egaña en Gara (28-09-2013), O País e a revista Enbata explicaron no seu día que Peru Larrañaga, ex policía española, foi testemuña do asasinato do refuxiado falecido, suxerindo que o asasinato ten algo que ver con iso.
Desaparición. “O peor que pode pasar”, di Eneko Etxeberria. “Só quen o viviu sabe que é iso”, engade Celes, a nai de Naparra. A desaparición de Naparra demostra o diferente que foi o tratamento coas vítimas na época na que a vítima se converte nun ser humano. As vítimas seguen buscando: xustiza, verdade e reparación. Haberá equilibrio á hora das tangencias.
14 urte iragan dira Etxeberria Alvarez familiarekin bildu nintzenetik, seme eta anaiaren desagerpenaren 20. urteurrenean. Aita-ama eta semea bildu ginen orduan. Gaurkoan Patxi falta da, aita, 2006an hil zen semearen gorpua berreskuratzearen ametsa bete gabe, haren bila dena eman ondoren. Celes Alvarez eta Eneko Etxeberriaren testigantza jaso dugu, Jose Miguel Etxeberria seme eta anaiaren desagerpenetik 34 urtera.
Nola eboluzionatzen du minak denbora horretan?
Celes Alvarez: Ezin da azaldu, halakorik pasatzen duenak bakarrik daki zer den hori. Asko sufritu du familia osoak eta jarraitzen du sufritzen. Non dagoen ez jakitea oso gogorra da.
Halako berriek on egiten dizuete edo zaurian berriz arakatzeak sufrimendua areagotzen du?
C. A.: Honek behintzat on egiten digu, zerbait berria agertzen den bakoitzean, desagerketa argitzeko balio dezakeelako eta horrekin gure nahietara gerturatzen garelako: semearen gorpua lortzea.
Eneko Etxeberria: 34 urte desagertu zela eta jaikitzen zaren egunetako bakoitzean anaia hor duzu [atzamarra jartzen du buruan], eta beti burua dantzan, ea erbia nondik altxatuko den esperoan, datu berri bat, albisteren bat… Edo kasua ezagutzera emateko eta ahaztu ez dadin… Beti hor, buruan. Desagerpen bat da norbaiten aurka egin daitekeen biolentzia mailarik handiena, eta NBEk ere hala aitortzen du.
NBEren honek zer suposatu du zuentzat?
C. A.: Poz handia. Haiei ere esan nien, ea orain behingoz lortzen dugun urratsak ematea.
E. E.: Gure lehen helburua gorpua eskuratzea da, eta ondoren erantzukizunak argitzea. “Non duzue? Itzuli”, hori da gure leloa. Norbaitek bahitu zuelako, eta nonbait ehortzi zutelako.
Eta NBEren onarpen honen ondoren, zer eskatzen die zehazki familiak Espainia eta Frantziari?
C.A. Esan diezagutela non dagoen, norbaitek jakin behar du eta.
E.E. Ikerketa berriz zabaltzea. Azkenean, NBEk orain anaiari buruzko desagerpena onartzea bere garaian Auzitegi Nazionalak esandakoarekin kontraesanean dago: NBEk dio indarrez eragindako desagerpena izan zela eta Auzitegi Nazionalean artxibatu egin zuten, desagerpena bera ere zalantzan jarriz.
Bitartean, gorpua berreskuratu arte ezin atseden hartu.
C.A. Hala da. Agertu arte guk bila jarraituko dugu.
E.E. Beste garai bat bizi dugu eta hemen gertatu denaz kontakizun bat egin behar omen da. Beste toki batzuetan egiaren batzordeak osatu dira gertatu den guztia argitzeko, ea hemen ere halakorik egiten den. Denbora da arazoa, batez ere gure amaren kasuan.
Egiaz hainbeste hitz egiten denean, Naparraren kasuan ere egon ziren hipotesi desberdinak, BVEz gain, orduko beste talde armaturen bat ere izan zitekeela aipatu zen. Nola ikusten dituzue hipotesiok gaur egun?
E.E. BVEren egiletzarena da hipotesi nagusia. Talde armatuen hipotesian, behar adinako ikerketa egin genuen eta hari hori baztertu. Intoxikazio asko egiten da halako kasuetan eta anaiaren kasuan ere saiatu ziren horretan.
Noizbait zuzendu al zaizkizue instituzioetatik zuen auziaz interesa agertuz?
E.E. Eusko Jaurlaritza bai eta ama eta biok izan ginen haren ordezkariekin auziaren berri emanez. Nafarroako Gobernua edo Iruñeko udalaren aldetik inoiz ez zaigu ezer adierazi. Hemen alde guztietatik egin dira giza eskubideen bortxaketak eta askok sufritu izan dugu, baina mina ez da inoren monopolioa, min guztiak aitortu behar dira, ez alde batekoak bakarrik.
C. A. Elizatik ere inoiz ez zaigu inor zuzendu. Ahaztuak izan gara, eta sarri mespretxatuak ere bai. Lagun eta familian ere harreman apurketa handiak izan nituen. Oso mingarria eta tristea da.
E.E. Aita-ama beti kexu agertu izan dira horrekin. Behe mailako apaiz batzuen sostengua izan dugu, baina Elizaren goi mailako esparruetatik ezertxo ere ez. Hala ere, urte hauek guztietan beste jende askoren sostengua izan dugu eta haiei guztiei gure eskerrik zintzoena adierazi nahi diegu.
- 1980ko ekainaren 11. Ziburun finkatutako hitzordu baten testuinguruan desagertu zen Jose Miguel Etxeberria Alvarez, Naparra edo Bakunin. 19an bere autoa topatu zuten Ziburu inguruan.
- 1980ko ekainaren 22a. Batallón Vasco-Español (BVE) talde parapolizial espainiarrak Deiara egindako telefono deiaren bidez Naparraren bahiketa bere gain hartu zuen.
- 1980ko uztailaren 4a. Deiari eginiko deian, Naparra ekainaren 30ean hil zutela eta Donibane Lohizuneko Txantakon lurperatua zegoela jakinarazi zuen BVEk. Miaketa ugari egin ziren emaitzarik gabe.
- 1980ko uztailaren 7a. Agiri baten bidez Komando Autonomoen talde batek zalantzan jarri zuen Naparraren bahiketa BVEk egin izana. Egindako moduagatik, BVEren errebindikazioa zalantzan jarri zuen eta desagertzea beste euskal talde armaturen batek bideratu zuela iradoki.
- 1980ko uztailaren 25a. BVEren izenean hitz egiten zuen pertsona baten esanetan, uztailaren 12an hiru gendarmek gorpua Akize (Akitania) ingurura eraman zuten eta han ehortzi edo desagerrarazi. Abuztuaren 3an deia eta informazioa errepikatu zen.
- 1982. Baionako Auzitegiak desagerpena ikertzen zuen auzia artxibatu zuen.
- 1985eko ekaina. Diario 16eko Rafael Cid eta José Diez Herrera kazetariek argitaratu zuen Naparra Perret Claneko mertzenarioek hil zutela.
- 1999ko iraila. Familiak desagerpena salatu zuen Espainiako Auzitegi Nazionalean.
- 2004ko martxoaren 31. Ismael Moreno epaileak auzia artxibatu zuen eta bere ondorioetan aipatu zuen ez zegoela datu objektiborik Naparra indarrez desagerrarazi zutela esateko.
- 2013ko iraila. NBEko Indarrez edo Nahitaez Desagertutakoen Lan Taldeko Jazminka Dzumhur eta Ariel Dulitzkyri auzia azaldu zien familiak.
- 2014ko martxoa. Egiari Zor elkartearen laguntzarekin, familiak salaketa jarri zuen pertsona desagertuei buruzko NBEko lan taldearen aurrean.
- 2014ko urriaren 19a. Naparraren anaia Eneko Etxeberria Genevan izan zen NBEko egoitzan desagertuen lan taldearen aurrean auziaren testigantza emanez. Lan taldearen aburuz, nahiko datu dago NBEn kasua indarrez gertatutako desagerpen gisa onartzeko.
Maiatzaren 30ean Nafarroako Gobernuak zenbait biktimaren aitortza egin zuen eta senitartekoek Sekretu Ofizialen Legea bertan behera uzteko eskatu zuten. Horien artean, Mikel Zabalza eta Mikel Arregiren familiak. ‘Naparraren’ anaiak ere egina du eskaera hori. Eneko... [+]
Jose Miguel Etxeberria, Naparra, aurkitzeko bigarren saioak porrot egin du Landetako Mont de Marsan herriko inguruetan. Iruñean ostiral honetan egindako agerraldian horren berri eman dute Eneko Etxeberria Naparra-ren anaiak eta Iñaki Egaña Egiari Zor... [+]
