Seis expertos publicaron un estudo na revista científica Environment and Planning no que preguntaron: “Did Ebola emerxe in West Africa by a policy-driven phase change in agroecology? Ebola’s social context”. É dicir : Xurdiu o ébola no cambio de agro-ecoloxía que liderou a política en África Occidental? Seis expertos de Europa e Estados Unidos quixeron analizar o ébola no seu contexto social no informe que publicaron en outubro.

Un deles, o veterinario inglés Richard Kock, especializado en enfermidades dos animais, presentou o pasado 28 de outubro un documento resumido na web académica The Conversation. Ao día seguinte vimos en Kock o famoso sitio de The Ecologist escrito por: “Oil palm on explosidriving West Africa's Ebola outbreak” (o boom do aceite de palma trouxo a peste do Ébola).

A amplitude que a epidemia alcanzou e escapado a todos os controis débese, sen dúbida, á pobreza e á destrución das infraestruturas sanitarias dos países de África Occidental. Pero os expertos cren que non é casualidade que Ébola púxose en marcha nesta ocasión: O primeiro caso de contaxio produciuse na rexión de Gueckedou, en Guinea. E isto reforza a pista das palmeiras para os aceites.

As novas autoridades guineanas concederon primeiro
9.000 hectáreas de aluguer para 99 anos a Farm Land of Guinea Limited, unha compañía británica con sede en EE. As políticas de desregulación e liberalización que o Fondo Monetario Internacional e o Banco Mundial han establecido en todo o mundo están nese camiño, privatizar as economías e os servizos públicos e ofrecelos ao capital internacional, coa esperanza de que a cambio traian desenvolvemento.

A selva desta rexión de Guinea veu cambiando desde hai moito tempo. Durante todo o século XX a agricultura, que combina árbores e cultivos, foise intensificando e desde o inicio da liberalización globalizadora foi moito máis alá. Nos últimos anos, a forza que adquiriron os monocultivos das palmeiras dos aceites impuxo aos cambios unha velocidade diferente.

A empresa SOGUIPAH, fundada hai anos polo Estado de Guinea para promover a produción de caucho e aceite de palma, quixo dar un salto cualitativo na exportación nos últimos anos. Agora, SOGUIPAH puxo patas para arriba a zona atacada polo Ébola, fixo plantar palmeiras híbridas, centralizar as vendas como as compras dos agricultores, comprar terras a prezos alcanzables aos baserritarras, expropiar esas terras noutras moitas ocasións... Moitas persoas da comarca levaban tempo cultivando os campos de arroz, café e caucho abandonados, moitos tiveron que fuxir á cidade de Nzerekore.

Os baserritarras que quedaron convertéronse en proletarios e as plantas de palmeiras híbridas para o aceite sempre teñen que comprar compañías, vendendo toda a produción a el. E como non teñen nin terra nin tempo para crear alimentos, a escaseza de alimentos aumentou na comarca.

Bicho do desenvolvemento neoliberal

A cidade de Gueckedou conta con 200.000 habitantes e nela documéntase o primeiro caso do Ébola que se abriu desde Guinea. Os expertos, con todo, cren que xa se produciron algúns tipos de ébola na zona, como o demostran os indicios de inmunidade atopados no sangue da xente. O feito é que todas as aldeas contiguas a Gueckedou están hoxe rodeadas de campos de palmeiras para o aceite. E a estas palmeiras encántanlles os morcegos que contaxiaron ao ser humano Ébola.

Dicir morcegos en parajeos africanos é dicir carne alcanzable. O resto das pezas de caza diminuíron coa diminución dos bosques. Pola contra, a proliferación de palmeiras fai que os morcegos sexan moito máis accesibles. Ademais, estes morcegos achéganse á época da recolección de froitos pola parte subsahariana.

Nas pragas anteriores do Ébola, especialmente no Congo, tamén se mencionou a conexión coa carne dos morcegos. Pero non é a única enfermidade que os morcegos contaxiaron ao ser humano. Por exemplo, o virus Nipah propúxose en Malaisia coa proliferación das palmeiras dos aceites, cos ouriños dos morcegos sobre os froitos.

Pero enténdase ben, non é culpa do morcego: a epidemia está ligada a grandes cambios sociais e ambientais. Para unha mellor comprensión epidemiolóxica, os científicos comparan o que está a pasar co Ébola co que sucedeu coa poliomielitis en Gran Bretaña entre 1940 e 1957. Si até o final da Segunda Guerra Mundial o polio situábase en zonas illadas, a proliferación dos coches puxéralles en contacto de súpeto: isto mesmo pode explicar en pouco tempo a conversión duns poucos casos en millóns.

No caso de Guinea e o Ébola, os expertos afirman que a estructuración socio-económica, incluída a incorporación ao modelo dos monocultivos agrícolas, puido liberar incontroladamente aos patóxenos tanto en zonas até entón adscritas a un baixo nivel de equilibrio ecolóxico, como, máis aínda, nas que até entón non tiveran relación coa enfermidade.

As palmeiras dos aceites atópanse no centro da novo paradigma que as grandes corporacións da industria agro-industrial xeneralizaron no mundo. Os países ricos do norte utilízano tanto para o consumo de alimentos baratos como para a produción de biodiesel. Pola contra, as zonas tropicais do mundo sofren a expansión das áreas de palmeiras: destrución de bosques, privatización de terras comunais, venda de terras a estranxeiros...

Os autores da hipótese que se expuxo nesta crónica non esqueceron este contexto máis xeral das palmeiras. “Claro que hai máis apartados para explicar o ébola en África Occidental. Deforestación, falta de desenvolvemento, mobilidade da xente, chabolerías de cidades xigantes, migracións, mal sistema sanitario... Con todo iso, non se entendeu a tempo que os casos illados poderían actuar de forma sinérxica creando condicións ecolóxicas que faciliten o camiño ao Ébola. A comunidade internacional ha respondido coma se estivese durmida, dando así a oportunidade de endurecer a epidemia”.

Segundo escribiu Richard KOCK, a medida que o mercado global vaise transformando e vanse perdoando os impostos ás corporacións multinacionais, os pequenos granxeiros teñen unha dura opción: ou abandonalo todo ou competir. O bosque é unha das primeiras vítimas nestes casos. Neste contexto, o Ébola, até agora, atopou escasos obstáculos para que non saiba como resolver as estratexias de desenvolvemento neoliberal.