Recuperando as trincheiras de guerra
- Hai tres anos, cando se descubriron varias trincheiras da Guerra de 1936 nas proximidades do pico de San Antolín de Lemoa (tamén chamado Lemoatx), o Concello comezou a planificar a súa recuperación. En colaboración coa Sociedade Aranzadi, presentouse a idea no programa Auzolandegiak que organiza anualmente o Goberno Vasco. Tras dous anos de traballo en campos de traballo, os lemoarras teñen obxectivos que van máis aló da recuperación dos restos históricos.
O Concello de Lemoa levaba anos traballando na recuperación da memoria histórica da localidade, sobre todo entre os mozos. “Cando se atoparon as trincheiras, o Servizo de Mocidade do Concello viu que era o mellor momento para unir o auzolan e a memoria histórica. Escoitamos que o Goberno Vasco organizaba campos de traballo e decidimos incluílos no proxecto de recuperación das trincheiras de Lemoa”, afirma Mikel García, técnico de Mocidade do Concello.
Para a realización destes campos de traballo, García fai referencia a tres razóns principais: “Por unha banda, facer algunhas cousas nun pobo en auzolan reduce os custos, fortalece a conexión entre a cidadanía e o pobo; doutra banda, viamos o proxecto do Goberno como modelo para os mozos do pobo; e por último, en educación non formal, propuña un traballo profundo para toda a cidadanía”.
Tras solicitar á Sociedade de Ciencias Aranzadi que trasladase a parte técnica do campo de traballo, o Concello creou a comisión Lemoatx 1937 (xa que as trincheiras son dese ano). “Realizáronse por primeira vez no verán de 2013: dúas roldas de quince días, en cada unha das cales viñeron quince novos estranxeiros de entre 18 e 24 anos e cinco novos euskaldunes”, di García. Pola mañá empregábanse catro ou cinco horas nas trincheiras e a tarde estaba libre. Nas escavacións do primeiro ano observouse que había máis trincheiras das previstas para a súa recuperación e decidiuse alargar os campos de traballo durante varios anos. Tamén atoparon moitos materiais da época da guerra: un obús, un cadáver, pratos, fundas de bala…
Con todo, unha vez finalizados os campos de traballo, comprobouse que o traballo pendente non finalizara e para finalizar estas tarefas, o Concello fixo un chamamento á cidadanía. Nas dúas ocasións, achegáronse un importante número de voluntarios a colaborar nesta iniciativa.
Un proxecto máis amplo
“Despois dos campos de traballo deste ano, reunímonos a comisión Lemoatx 1937, Aranzadi e outras entidades que traballan na memoria histórica para determinar que podemos facer de face ao futuro”, explica García. “Decidimos preparar todo o espazo de San Antolín como un museo histórico para o público, non só para a exhibición das trincheiras, senón tamén para a colocación duns paneis explicativos do sucedido durante a guerra. Imos quitar o toque relixioso á ermida do franquismo que está na cima e a preparala como centro de información”.
En relación á memoria histórica, o Concello tamén ten como obxectivo a extirpación de símbolos do franquismo. Trátase da retirada do toque relixioso da ermida, o Via Crucis desde a igrexa de Lemoa até o Pico Gantzabal e nalgunhas casas as placas do Ministerio de Vivenda.
