A familia do pai de Ultzama?

Si. A súa nai, natural de Pamplona e do seu pai Alkoholtz, chegou a Pamplona con 13 anos para traballar nun hotel que o seu pai abrira durante a guerra. Eran contrabandistas e tiveron problemas cando o seu avó, pai de nove fillos, foi detido e encarcerado durante catro anos en Pamplona e A Coruña. Aos 18 anos o seu pai, xunto con outros irmáns, abriu unha tenda de zapatos en Pamplona, que hoxe en día leva o seu irmán Pello. Cando era mozo comecei a traballar alí os sábados e nas rebaixas. Grazas a iso sei o que é estar ante os clientes e o que o pai é un bo vendedor. Desde o principio apostaron pola calidade e, en realidade, non tiveron grandes competencias. Viñan moitos clientes euskaldunes, sobre todo os sábados, e reuníanse en diferentes tendas e bares. Hoxe diríxense sobre todo aos grandes centros comerciais, pero naquela época facíanse compras na Zona vella e no Ensanche, despois de comer, ás veces ían ao frontón pola tarde. Para eles era un día de diversión.

Aprendiches euskera en casa?

O meu pai é vasco, pero en casa non o aprendemos. Só unhas cancións, algunhas palabras… O meu irmán e eu tentaron entrar na ikastola de San Fermín que acababa de empezar, pero como non tiñan máis que un grupo para os máis pequenos, non puideron coller ao seu irmán de 5 anos, por iso os pais decidiron trasladalos ao colexio de La Salle. Eles sabían que nós pertenciamos á familia euskaldun e algúns monxes falaban sempre en eúscaro ao meu irmán e a min. Naquela época, como noutras moitas escolas, ensinábanse cancións vascas, por exemplo. Eu alí estudei a Bautista Basterretxe. É unha pena ver como hoxe en día a algúns o eúscaro resúltalles totalmente alleo. Entón o eúscaro era algo noso. Con 13 anos trasladámonos a Maristas porque os Sáelles venderon a escola e o solar e alí atopamos un ambiente moi diferente. Logo, de mozo, sorprendeunos de cheo a morte de Franco e o posterior boom político. O nacionalismo que se espertou era moi atractivo: novo tempo, nova vida… Entón deime conta de que o nacionalismo sen eúscaro non ten sentido. E doutra banda, pensei que na nosa familia sempre se falou euskera até hoxe. Eu non quería ser culpable da ruptura, así que, xunto co meu irmán, empezamos a traballar no euskaltegi. Dous anos e medio despois presenteime ao exame e obtiven a EGA.

E enseguida empezaches a traballar no xornalismo en eúscaro.

Cando estudaba segundo na Universidade, empecei no xornal Navarra Hoxe. Naqueles dous anos que fixen alí descubrín o xornalismo. Estiven moi a gusto co director José Antonio Montón e foi unha boa escola para min. O ano que vén, dixeron, necesitábase un xornalista para realizar os programas en eúscaro da Radio Nacional. Kike Díez de Ulzurrun foi até entón xornalista local, pero ese mesmo ano, no ano 88, deixou o espazo para dedicarse á recentemente creada Euskalerria Irratia. Así empecei na radio. Só e con medo. Fixen resumos de informativos e unha sesión semanal ao principio, e logo cada día un programa de dúas horas. Tentei facer cousas dignas, aprendendo da xente que ás veces estaba en Euskalerria Irratia e utilizando os seus contactos a miúdo. Talvez era un reto demasiado grande para min naquela época, pero a necesidade demóstrao moito. Propúxenlle facer un programa cando nomearon ao director da radio responsable da televisión. Foi moi interesante coñecer ese medio e desta maneira fixemos o primeiro e único programa en eúscaro que realizou aquí a televisión española.

E en 1993 entrou na Cámara de Comptos. Como foi o salto á comunicación institucional?

Foi creada en 1980 por Mariano Zufia. Un dos obxectivos de Patxi Tuñón, que veu despois como presidente, foi dar a coñecer o labor da Cámara de Comptos. Querían facerse cargo da área de comunicación e para iso decidiron contratar a un xornalista para unhas horas de traballo. Eu traballaba como freelance en varios sitios, cando vin a oportunidade de entrar neles. Ao pouco intre convocáronse oposicións para cubrir ese posto e eu conseguino. Patxi Tuñón apostou polo eúscaro. Quería demostrar que esta institución é navarra e que para iso é fundamental utilizar o eúscaro. Nós tomamos unha decisión que o propio Goberno non tomou. Calquera libro, notas de prensa, visitas, informes… Todo faise en bilingüe.

Sacan os trapos vellos da administración e dunha maneira comprensible. Desbástevos a cabeza aos xestores de diñeiro público?

Non o sei. A actual Cámara de Comptos ten dúas funcións principais: Fiscalización do diñeiro público de Navarra e asesoramento ao Parlamento en materia económica e financeira. A nosa formulación desde o principio foi que os navarros teñen todo o dereito a saber como o Goberno e todas as institucións públicas utilizan o diñeiro público. Un dos principais retos é devolver toda esta información técnica e entregala aos medios de comunicación para que todos os cidadáns poidan entendela o mellor posible. Si os textos que elabora a Administración non son intelixibles, mal. A mensaxe debe ser escrito con claridade, sen que iso implique unha perda de precisión técnica. A transparencia administrativa é un dos alicerces da democracia, pero nesta cultura, nesta cultura que vén de España, hai moito déficit. O sistema de control que alí se estableceu, por exemplo, non pode xerar resultados. Efectivamente, fíxose un tribunal de contas para que non se fixese nada. Fan unha negociación entre os partidos políticos para que cada un designe aos seus representantes. E o mesmo en Vitoria, porque copiaron o modelo español. Isto non ten sentido, porque a sociedade ten dereito a ser informada das contas.

Por que aquí en Navarra é diferente?

É diferente porque os navarros non somos máis claros ou algo así, senón porque se tomou outro modelo para a Cámara de Comptos. En 1980 o Parlamento tomou a decisión de volver pór en marcha a institución. A nosa foi a primeira comunidade autónoma que creou o órgano fiscalizador e tomou o mesmo nome que o antigo xulgado. Coa posta en marcha deste proxecto, mirouse a países como Finlandia, Canadá e Reino Unido cunha longa traxectoria democrática. Copiaron o modelo de alí e grazas a iso estamos como estamos agora. Todos os membros aquí presentes son auditores e técnicos, e bos, ademais, os que acceden mediante oposicións. Élles indiferente cal sexa o partido que goberne e ninguén pode ir dicindo que deste informe quíteselles esta ou aquela liña. Aquí pódese traballar. Ese é o único segredo. Os demais preferiron crear unha organización totalmente politizada, e iso non pode dar os seus froitos.

Como ve a situación económica de Navarra?

É mentira que haxa secretos nos asuntos de aquí. Iso é o que dixo o PSN cando UPN botou do Goberno a Roberto Jiménez, pero non é certo. Aquí as cousas están claras, máis claras que en ningún outro sitio. Do goberno e dos concellos tamén. Que pasa? Pois aquí temos unha débeda de 3.000 millóns, acumulada nos últimos anos e que pon a Navarra nunha situación moi delicada. Eu diría que nos últimos tempos fíxose unha mala xestión, gastando moi facilmente o diñeiro. Algúns investimentos realizados non teñen cabeza nin pés. A nosa recomendación foi insistir na análise das vías de financiamento dos proxectos antes de realizar investimentos. Un claro exemplo diso é a polideportivo Area do Goberno. Está a piques de terminar, pero non queren acabar porque non poden facer fronte ao custo de mantemento. Outros aspectos graves foron o circuíto dOs Arcos, a compra de accións de Iberdrola ou a achega de 55 millóns de euros a Parquenasa, a empresa que xestiona Senda Viva. Aí entrou o Goberno de Navarra cuns investidores privados e cando viron que non tiña futuro marcháronse, deixando só á empresa pública Sodena para pagar o buraco. É o que sucedeu e iso hai que corrixir. Un goberno non pode tomar estas decisións porque a un conselleiro ocorréuselle facelo. Si está a xestionar diñeiro público, diñeiro de todos, hai que pedir outra formalidad a un goberno. Neste sentido, o Goberno de Navarra fallou de forma considerable nos últimos anos.

En Osasunbidea tamén acabades de sacar un informe explicativo.

Primeiro hai que pedir aos políticos que non entren nas áreas que funcionan ben. Iso é moi importante. Un exemplo diso é o que sucedeu co servizo de comidas dos hospitais de aquí. Era de gran renome, pero tomáronse decisións equivocadas. As cociñas debían xuntarse e a elección do sistema “frío” para cociñar podería supor un aforro económico: en lugar de repartir a comida a medida que se cociñase, facerlla un día e gardala en frío para darlla nos próximos días. Pero aí está a cuestión: privatizando o servizo ou co persoal de casa. Hai dous anos advertímoslle a Osasunbidea que tiña que analizar todas as alternativas. Pero eles fixeron mal a comparación e optaron por privatizar. Iso non é serio. A principal conclusión do noso informe é que, si uníanse as cociñas, si facíanse cos empregados de casa máis que co novo sistema, o prezo sería moito máis barato (670.000 euros ao ano) e ademais de mellor calidade. Aquí tivemos a un presidente que se queixaba de que, cando ía a algúns actos, algúns nin sequera saudábanlle. Pero nós non estamos aquí para facer amigos, sobre todo entre os gobernantes. Si os gobernantes non son os nosos amigos significa que o estamos facendo moi ben.

Con todo, o seu traballo non se limita á auditoría de contas.

Eu non son moi funcionario e sempre tentei traballar noutros sitios á vez. Ademais dos informes de fiscalización, hai que saír ao mundo e ver que hai. Por iso colaborei e colaborado en varios medios (Euskalerria Irratia, Euskadi Irratia, ETB no programa Azpimarra, aquí Argia…), por iso fun presidente da Federación de Ikastolas e por iso gústame escribir libros.

Cámara de contas. No Arquivo Xeral de Navarra traballaches moito na documentación para escribir as historias da casa máis antiga de Pamplona e dos arredores, e preguntaches aos veciños da rúa. Que aprendiches?

Ao redor desta casa da rúa Ansoleaga atopei moitas cousas que non coñecía. É o único modelo do gótico civil que queda en Pamplona.Segundo os expertos, foi construída a finais do século XIII e foi sede da Cámara de Comptos desde 1525. Doutra banda, este edificio garda historias moi interesantes. Ademais de ser sede da Cámara de Comptos e da Casa do Diñeiro, pasaron por ela moitas outras institucións: Comisión de Monumentos, Colexio de Eúscaro, primeiro museo, institución Príncipe de Viana, Universidade de Navarra, Policía Foral e tamén o primeiro euskaltegi de Pamplona. De feito, en 1951 a Deputación puxo en marcha a Academia do Eúscaro nesta casa, e durante un ano traballaron 33 estudantes. Ao ano seguinte o número de alumnos aumentou e as clases tiveron que ser trasladadas. En calquera caso, a academia mantívose até 1970, cun total de 300 alumnos. O euskaltegi Arturo Campion, fundado en 1974, tomou a substitución. Historias bonitas e que fan pensar moitas cousas, por exemplo, que o odio ao eúscaro da dereita de agora é algo bastante novo. Na década dos 80 escribían no Diario de Navarra que Navarra é a primeira no País Vasco. Euskadi non, pero Euskal Herria por suposto. Agora, en cambio, a Euskal Herria chámano entelequia. Veñen de Europa, de moitas universidades e quedan sorprendidos ao ver os ataques ao eúscaro. A actitude de UPN, coa axuda do PSOE, é lamentable. Non sei si coñeceremos algún vento de compoñente, pero polo menos creo e espero que este vento de compoñente contrario desaparecerá algún día. Os euskaltzales de aquí sempre deron mostras de coraxe, pero eu esixiría un mínimo de cohesión para seguir adiante.