O ébola non necesita de conspiracións para explicar a súa expansión, o mundo globalizado debía saber que unha epidemia como esta íase a estender, tarde ou cedo. Vivindo en diferentes ecosistemas tiña que confundir poboacións con diferentes capacidades inmunitarias. Así foi como na Idade Media produciuse a peste negra, ou o cóctel de enfermidade que os europeos estenderon alí, destruíndo á poboación americana no século XVI, así como unha gripe chamada “española” que causaría millóns de mortes no mundo a principios do século XX.

James C. O arqueólogo McCann explicou que estas semanas se estendeu o Ébola que nos asusta a todos como a gripe española un século antes: “Se analizas o movemento da gripe española, darasche conta de que se estendeu polos medios de transporte e comunicación. Por entón, a través das vías. Chegou a África cun vapor a Serra Leona, parece unha ironía, un país atacado hoxe polo Ébola”.

Amy Lawskosky recompila na web da universidade de Boston as declaracións de McCan, un especialista en agricultura e alimentación africana: “Battling Ébola: Is Human Activity to Blame?” (Loitando contra o ébola: É culpable a actividade humana? ). McCan entende que se queira dar unha resposta biomédica á crise do Ébola, pero cre que será necesario situar esta emerxencia nos cambios nas relacións entre o ser humano e a natureza.

En 1995 o Congo sufriu un ataque do Ébola moi forte, cunha elevada taxa de mortalidade, pero se extinguiu como unha fogueira illada, que se orixinou na propia selva profunda do Congo. Con todo, nesta ocasión a epidemia produciuse nun ecosistema moi diferente, nos bosques devastados de Guinea.

Comentouse que o nacemento do Ébola está relacionado coa destrución dos bosques tropicais. McCan ve o asunto un pouco máis complicado: “Agora o Ébola estendeuse nos lugares nos que o bosque está a cambiar. Despois de que a maioría da xente marchouse, neses lugares onde a vella selva está a crear un novo bosque, as persoas teñen novas relacións co medio ambiente. Para comparar dalgunha maneira, como os que vivimos nas periferias das grandes cidades dos Estados Unidos cos raposos e mapaches rueiros. Dicir que en África Occidental produciuse deforestación é demasiado simple, o medio ambiente está a cambiar”.

Nestes ecosistemas de transición, ademais das selvas, todo o demais está a cambiar. Por unha banda, a urbanización tamén é masiva en África, con chabolerías impresionantes, artificialización da terra, contaminación, etc. Máis a proliferación de transportes. Doutra banda, as guerras que sufriu o oeste de África nas últimas décadas sumiron aos seus estados e administracións en graves crises. Os sistemas públicos de saúde, como os propios estados, fracasaron.

Agora dise que o Ébola estendeuse a xente famenta pola comida de morcegos, como antes pola carne de monos. “Pero hai que situalos en cambios ecolóxicos para explicar a peste. A malaria tamén se estendeu pola selva: converteuse nunha epidemia cando os que vivían no bosque coa malaria desenvolveran a inmunidade pero se topaban con xente non inmunizada. Agora o ébola é o novo caso, pero hai outros máis ligados á ecoloxía humana”.

Virus, cuestión de seguridade

Como se entende, a xente de Europa e América do Norte non está disposta a que a natureza faga a súa elección como hai cen anos coa gripe española, para que os sobreviventes de millóns de meses desenvolvan a súa inmunidade. Do ser humano ao ser humano. Como non chegan até nós, as enfermidades mortais que sucederon até agora nos países pobres, non nos producen tal alarma.

O pasado 18 de setembro o Consello de Seguridade da ONU ditaminou que o Ébola é “unha ameaza para a paz e a seguridade internacionais”. A Organización Mundial da Saúde fixera un chamamento á mobilización cinco meses antes de que comezase a axudar a África a desperdiciar tempo: o primeiro caso presentouse en novembro de 2013...

Na intensa crónica titulada “Ebola, une affaire de sécurité nationale”, Philippe Leymairie –no blog Défense en ligne que ten na páxina web de Le Monde Diplomatique– mostrou a importancia xeopolítica que ten esta epidemia.

Leymairie explicou que mesmo en África varias voces empezaron a denunciar que as grandes potencias utilizan o Ébola como arma xeopolítica para abrir áreas de intervención nestes terreos, tan ricos en recursos naturais. A revista mensual moderada Jeune Afrique escribe con inquietude: “Se o ébola considérase unha ameaza mundial, provocará a recolonización militar e sanitaria de África. (...) Déstesvos conta de que no seu discurso pasou Barack Obama [no discurso da conferencia da ONU] desde o terrorismo ao Ébola, dun virus a outro, con ‘destruír’, ‘arrincar’, ‘lanjer para o mundo’, etc.”.

Aínda que é tarde, envióuselles axuda desde moitos puntos de vista: Guinea, Liberia e Serra Leona, que teñen o Ébola moi mal posto. O máis destacable é que a propia ONU felicitou a Cuba e a Venezuela pola axuda, os médicos, os medicamentos e o material. O Estado francés ha ordenado levar un hospital de guerra, outro británico, o Banco Mundial era de 350 millóns de euros, a Unión Europea...

Pero, ademais, en canto Obama anuncie a súa intervención, Estados Unidos enviou a Liberia tres mil militares para crear infraestruturas para as tropas internacionais que queren que os americanos se instalen nesa rexión. “Desde o punto de vista das migracións, di Leymairie, hai que entender os pasos que deron EEUU e algúns países europeos, porque teñen medo de que a terrible epidemia dea un salto por encima das fronteiras: prefiren controlar o terreo a sufrir as consecuencias nas súas propias casas”.

En 1996, sendo presidente William Clinton, aprobou unha directiva sobre enfermidades contaxiosas na que establecía que a saúde mundial é unha cuestión de seguridade para Estados Unidos.A SIDA era entón a fonte de preocupación. Hoxe aínda son moitos máis os que a SIDA matou en África que os que causou o ébola. Con todo, o Ébola demostrou que a curto prazo pode paralizar un país, polo que as grandes potencias decidiron intervir.

Os elementos políticos da loita contra o ébola non tardarán en mostrar as súas consecuencias, tanto na política migratoria como nos esforzos de integración rexional dos países africanos.