Planetako klima egoera larriari buruzko goi-bilera izan zen Kopenhagen 2009 urtean. Bizi! mugimendua urte hartako ekainean eratu zen Baionan: 20 lagun ziren. Helburu bat hartu zuten Euskal Herriaren ikuspegitik: planetako klima egoera larriari alternatiba bat eskaintzea, baina justizia sozialaren beharrarekin uztartuz betiere. 300 kide dira 2014an. Bizi!-ren esperientziak hainbat talde eta ekimen-jarduera horizontal ahalbidetu ditu, ohiko hierarkiaren funtzionamenduaren kontrakarrean.

“Bizi!-k duela bost urte egin zuen lehen ekintza, sinbolikoa izan zen. Miarritzeko itsasertzeko Ama Birjinari ‘maskara eta tuboa’. jarri genizkion, arroka batean dago estatua. Jende askori parodia zozoa iruditu zitzaion, alarmista”, dioskute solaskideek. Alta bada, bost urte iragan ondoren, Estatuko instituzioek milaka euro gastatu behar izan dute Hendaia, Baiona edota Miarritzeko itsasbazterrean. Itsas ekaitzek egundaino egin ez zituzten desmasiak ezagutu ditugu: “Anormaltasun hori normaltasun bilakatzen ari da, klimatologia aldatuaren eraginez”. Miarritzeko itsasertzeko udal igerilekua urpean geratu zen. Baionako Herriko Etxeak ibaietako zubien zutabeak berregin behar izan ditu, Hendaiakoak itsas bulebarra berritu...

Uholdeak frekuentzia eta gradu handiagokoak bilakatu dira, gero eta sarriago gertatzen dira. Herriko etxeetako diruzaintzak ezin die aurre egin gastuei. Aurrekontuak ezin dira egun batetik bestera inprobisatu. Gertakari kontrolaezin horiek lehen ikusten ez genituen beste kontzeptuak azaleratu dituzte. “Beste mundu bat posible da!” eslogan xarmagarriak beste kontzeptu bat ekarri du: “Posible ez ezik beharrezkoa da”. Munduak eta planetak oro har, eutsi ezinezko egoera bizi du. Egoerari aurrea hartu behar zaio, baina nola?: “Prebenituz, aldez aurretik ekinez. Kalteen ondorioak gutxiesteko erabili ditugun hitz eta ohitura txarrak aldatu behar ditugu”. Bizi!-ko kideek orain bost urte aurreikusten zutena bizitzen ari gara orain. Jendea ohartu da klima egoera larriaren ondorioak larrutan pairatu ez ezik, dirutan ere pagatu behar dituela. Adibidez, Bizi!-ren eskutiko Alternatiba ekimenaren bidez beste mundu hori egingarria izateaz gain erakargarria dela ikusten ari gara. “Ez da kobazuloetara itzultzea ere”, iragan berrian inork erran zuen bezala.

Pedagogia landu beharra

Kontua ez da iraganera itzultzea, eguneroko bizitza beste molde batez antolatzea baizik. Gure bitartekoen erabilpena lehenestea, jendeen ideien trukatzea, bakoitzak berea atxiki, baina onurak partekatzea. Adibiderako, ingurumari ekologikoa atxikitzen badugu eta denboraren erabilpena ongi taxutu, gure onurak handitu ditzakegu. Hamaika bide urratu dira orain arte, baina denak antzu samarrak. Berriak saiatzea beharrezkoa da.

Adibideak adibide, Bizi!-ren filosofia honela ulertu dugu guk. Elise Bancon-Dilet da mintzo: “Inork pentsatzen badu 2008an zabaldu zen krisiak lagundu duela bide berriak urratzen, tronpatzen da. Krisi inportanteena ekonomikoa dela ukatu gabe, krisiak krisi, guk beste mundu alaiagoa proposatzen dugu. Posible da zoriontsuagoa izatea diru gutxiagorekin biziz”. Areago, jendeak hartu behar duen bide horren nahia sentitu behar du. Beharra besterik ez badauka, ez da nahikoa.

Christian Detcharterenak dira hitzok: “Alaba baten aita naiz. Bizi!kide bilakatu da berriki. Zaila eta eneagarria zait alabari beti esatea ‘mundua gaizki doa, ez dago etorkizunik’. Gurasoak mundua aldarazteko lanean aritzeak munduaren antolatzeko beste ikuspegia eskaini diezaieke seme-alabei. “Gure etxean alabak ikusten du ez garela geldirik, beharrak eta nahiak pusaturik, geuk hartzen dugula etorkizuna gure esku”.  

Pedagogia landu behar da. “Beharra, nahia eta plazera”. Bizi!-ko kideek hitz horiek lehenesten dituzte. Zokoa Egunean –Alternatiben herrixken ekimenean– termometro handi bat ezarri zuten, planetako tenperatura goiti doala agerian, mundua barnebiltzen duen geruza berotzen ari dela erakutsiz. Katastrofismoa amiñia erabili dute nolabait: “Bai, baina zer pentsatuko dute gure haurrek?”, erran genion gure buruari. Haatik, hori eszenaratzeko Kadiren jokoa erabili zuten. Kadira kopurua gutxitu ahala, termometroaren tenperatura igotzen zen eta kadira bakoitza areago berotzen. Azken jokalariak esertzeko kadira izan bazuen, baina ezin izan zuen eseri. Musikak lagunduriko joko pedagogiko irrigarri horretan haurrak kontent jolastu ziren: “Gurasook seme-alabei erakutsi diegu dena ez dela xahu, ez dela galdua. Kadirak erre ditugu zerbaiten aldatzeko, joko horiek molde bizian eta bizitzen lantzen ditugu”. 

Jendartearen gehiengoak beste modu batez pentsatu ez ezik, bestela jokatu eta jardun izan du orain arte. Bizi!-n ari diren ingurukoek horrela adierazten zieten mugimenduaren hastapenean: “Bo, bo, bo, ez da hainbeste! Teknologiak dena edo ia dena konponduko du. Izan gaitezen errealistak! Alabaina, anitzek ikuspegia aldatu dute. Eta guri ere beste ikuspegiz so egiten digute”, dio Christian Detchartek.

Xabier Harlouchetek honela irudikatu du munduaren egungo egoera: “Orain arteko ustea ‘mundua pastela da eta hobeki behar dugu partekatu’ izan da. Ustea eta leloa ere bada batzuendako. Haatik, iritsi da ordua pastelaren errezeta aldatzeko, pastela pozoitsu baitago. Orain arte, afera partekatze kontua zelakoan geunden edo zegoen jendartearen parte handiena, baina pastela gero eta handiago da, eta pozoitsua da”.

Bizi!-ren nahia planetako klima egoera larriaren aitzinean alternatiba bat eskaintzea da, baina hori ez da gauzagarria baldin eta justizia soziala gauzatzen ez bada. Nicolas Goñiren gogoetak baliagarriak zaizkigu xede horiek ulertze bidean: “Guk diruaren jabetzaren desberdintasunak azpimarratzen ditugu, baita salatu ere. Baina krisialdi hau ez da banku batzuen porrotaren ondorioa, edota kredituaren krisia, baizik eta diru transferentzia egin delako diru gutxi dutenen eskuetatik askoz gehiago zuten eta dutenen eskuetara edo kutxetara”. Hori salatzeko, Bizi!-k ekintza berezia egin zuen Baionako auto kontzesionario baten aitzinean. Izan ere, 2012an, Ferrari auto ekoizleak bere historiako irabazi handiena egin zueneko txostena ezagutarazi zen. Peugeot eta Renault enpresek historiako krisi handiena pairatzen zutela zioen txostenak: “Hots, aberatsek erosteko ahalmen gehiago dute krisia lehertu zenean baino. Jende xeheok, gehienok, diru gutxi dugunok, galdu dugu erosteko ahalmena”.

Bizi!-k dioenez, krisia ez da soilik energetikoa, krisia soziala da, jendarte ereduaren krisia. Ezberdintasunek eragin izugarriak dituzte sozialki, eta ondorioz, aldi berean eta estrukturalki, ekologikoki ere bai. Mugimenduak bi gaiak uztatzen ditu eta horiei konponbideak  ematen saiatzen dira bere kideak: “Diagnosia horrela ulertuz gero, agian planeta biziberritzeko errezetak lortuko ditugu. Alternatiba ekimenak hori bilatzen du”.

Alternatiba Zokoa Egunean

Zokoa Eguna urriaren 5ean plazaratu zen, Herrixka ekimenen barnean. Krisi sozialari eta ekologikoari aurre egitea eta bestelako mundu bat posible dela bertatik bertara erakutsi zuten, adibide bizien bitartez ezagutzera eman ere: Kontsumoa, Zero Zabor, Errepideari alternatiba eta Hirigintza osatzen dituzten taldeen ardurapean. Bizi!-k sustatzen dituen gaietako batzuk baino ez dira, hau da,  alternatibak landuak dira, udalerrien eguneroko bizitzan garatuak.

Antolatzaileek 1.000 pertsona hurbiltzea   igurikatzen zuten eta 3.000 inguru bildu zen. Gaien edukiarekiko jakin-nahi bizia izan zen bisitarien aldetik, jendea ez zen bakarrik festa egitera hurbildu. Mintzalekuak bete ziren. Arazo diren hainbat gairi buruzko alternatibak jaso zituzten mintzaldien bidez. Ekimen praktikoak landu ziren esparru guztietan. Publiko anitza egon zen. Ez soilik betiko “konbentzituak”, ohituraz eta atxikimenduz hurbildu ohi direnak. Kutsu militante-ekologistarik gabeko jende asko agertu zen interesatu, galdezka. Helduak eta haurrak, tokiko jendea eta kanpokoa.

Nicolas Goñik kontatu digunez –Alternatibako arduradun nagusietako bat–, gai guztiak landu ezinean, Hego Lapurdiko errealitateari egokitu zituzten gaiak, bost esparru tematikotan. 1) Klima eta itsas ingurumena –klima da Alternatibaren gai komuna–. Itsas bazterreko problematika ikusi eta agertarazi zuten: hala nola, gure bizimoldearen ondorioz areagotuko diren eragin eta efektu ezkorrak. Gaur egungo ekaitzen ondorioak are larriagoak izanen dira etorkizunean. Klima aldaketak segitzen badu, gure itsasertzaren egoera larria kontrolaezin bihurtu daiteke. 2) Hego Lapurdi egituratzen duten beste bi elementuak garraioak eta hirigintza/etxebizitza dira. Hirigintza gero eta hedatuago denez, energia asko erretzen dute tokikoek, bai etxeak eraikitzeko bai mantentzeko. Urbanismo eredu horrek autoaren menpekotasun izugarria sorrarazi du, autoen jabe kopurua gero eta handiagoa da. Auzune gehiago sortzen ari dira, jendea bakanduz eta hauen harremanak gutxituz.

Pertsonen arteko harreman gutxitzeak beste ondorio bat ekarri du: kontsumoa handitzea. Jendearen arteko harremanak sarriagoak direnean, ongizatearen jendartea hobetzen da. Harremanek jendeak elkarri materiak modu informalean mailegatzea edo trukatzea errazten dute. Urbanismo barreiatu horretan harremanak desagertzen joan dira. Alternatibak garraioa antolatzeko eta etxeguneak eraikitzeko beste eredu bat proposatu du. 3) Beste esparru batzuk modu orokorrean landu zituzten: kontsumoa haurren munduari lotua. Arazoen alternatiba belaunaldi berriei lotuta ikusten dute, egunero landu beharreko gaia da. Alternatibak haurrekiko harremanetan eta jolasguneetan molde bereziak landu daitezkeela erakutsi du: jolas komunak sustatuz, elkarrekin zerbait egiten, jokoak landuz, egurrezko jostailuak erabiliz, ez tableten edo smartphonen bitartez soilik. Hain zuzen ere, pantailarik gabeko iniziatibak landu dituzte, eta ez bakarrik haurrei begira, baita helduei begira ere. Erakutsi dute badagoela ongi bizitzea pantailari itsatsirik egon gabe. Hezkuntza hobetu beharra aldarrikatu dute, heldu, gazte eta haurren arteko komunikazioa hobetu daitekeela erakutsiz. Hitz bitan: jendearen arteko harremana hobetzeko eta frustraziorik ez sortzeko. Kontsumoaren ondorioz frustrazioa hedatzen baitoa, kontsumoak elikatzen baitu frustrazioa.