Feminismo e Arte. Xuntos ou separados?

Nin xuntos nin separados: mellor articulados. Parécenos fundamental articular, conciliar e alimentar o feminismo e a arte.

Que temas trataredes? Quen son os relatores máis interesantes?

O curso deste ano, do mesmo xeito que os anteriores, non está pensado por temas ou por claves. Durante uns días queremos crear un espazo público de debate no que participen persoas de diferentes xeracións, pobos e disciplinas. Todos os relatores son interesantes, xa que nos propoñen análises feministas froito desas diferenzas entre eles, o que nos permite achegarnos a realidades e contextos diversos e analizar as confluencias e as distincións entre eles.

A arte e a política levan ben?

Eu creo que a relación entre arte e política depende do contexto, do momento histórico. E ese contexto explica por que a política –diría que determinadas ideoloxías políticas– recorre á arte –a determinadas formas artísticas– ou viceversa, por que a arte recorre á política. Nas sociedades occidentais, desde a modernidade, a relación entre a arte e a política adoita ser tensa, máis aínda en tempos de cambios sociais, políticos e económicos, entre outros motivos, porque se considera que esta tensión afecto directamente ao campo das representacións e, en consecuencia, a súa carga simbólica é elevada. A representación e a reflexión do mundo, tanto desde a arte como desde a política, poden xerar diversos conflitos de intereses.

A arte pode ser un instrumento de crítica, de reflexión e de denuncia?

A arte pode ser, ou non, unha forma de construír reflexións críticas co mundo social. Con todo, gustaríame centrarme nun tema que aparece a miúdo nos últimos anos, é dicir, se o feito de que a arte sexa unha ferramenta de crítica social converteuse nun reflexo dunha actitude politicamente correcta. Desde esta actitude, de forma intencionada ou non, se estetizan algúns problemas sociais (sexismos, racistas, violencias, xenofobias, transfobias, etc.) que se desdibujan na reflexión política de acción, porque se expresaron simbólicamente a través de diferentes imaxes.

Cal é o peso do pensamento feminista na arte?

A influencia do pensamento feminista nos axentes que actúan no ámbito da arte (creadores, teóricos, comisarios...) é evidente desde os anos 60 do século XX, e non pode separarse das loitas políticas dos movementos feministas. No que á arte refírese, puxo de manifesto o sexismo que vertebra as relacións sociais entre homes e mulleres neste ámbito; doutra banda, contribuíu a revisar o canon da historia da arte, que deixou en evidencia o rexeitamento das mulleres creadoras, e puxo de manifesto a escaseza de obras das mulleres creadoras nos museos de arte de carácter público e, desgraciadamente, os museos de Euskal Herria non son unha excepción.

Pódese dicir, por tanto, que a arte contemporánea realizado polas mulleres é eminentemente feminista?

Como saberás, conseguir a etiqueta de “arte contemporánea” é moi difícil, porque non se lle dá á obra que se fai aquí e agora. Circunscríbese a un pequeno ámbito, e é seleccionado e posto en marcha por diferentes grupos de especialistas.

Debo dicir que non acepto falar de arte contemporánea feito por mulleres, a non ser que, simétricamente, fálese da arte contemporáneo realizado por homes. Por tanto, se o creador (sexa home ou muller) é feminista, os seus traballos serán máis ou menos debedores da teoría e as loitas feministas, así como da acción expresiva na arte contemporánea e do seu discurso.

A tendencia actual é converter o propio proceso creativo nunha obra de arte, pasando así o tema persoal ao ámbito público. Cal é a influencia do pensamento crítico e político neste ámbito?

Non creo que o propio proceso creativo sexa unha obra de arte, pero iso lévanos a adoptar unha actitude nas teorías da arte e supón unha forma de entender o suxeito. Son os tempos dos espellismos. A igualdade é un deses espellismos ou ilusións, é dicir, pensar que o ámbito persoal forma parte das demais condicións sociais (sexo, clase, etnicidad, práctica sexual...) e é perigoso. Estas condicións sociais contribúen á súa delimitación e construción como suxeito, independentemente do seu ámbito de actuación. Ser conscientes destas épocas de espellismo, coñecelas e contrastalas coa realidade que cada persoa vive, axudaranos a alcanzar obxectivos políticos concretos; do mesmo xeito que no caso da igualdade, aínda hoxe é unha utopía, e non me refiro só á igualdade entre homes e mulleres.

Cando falamos de feminismo, falamos de política?

Por suposto. Porque cando falamos de feminismo, falamos de análise das bases das desigualdades sociais entre os sexos; de grandes loitas polos dereitos civís, políticos e sexuais; e, se miramos cara atrás, de prácticas emancipadoras, das que teñen máis de 200 anos de historia nas sociedades europeas.

Cales son os retos das mulleres creativas? Poden ser obstáculos para a creación?

Prefiro falar de produción que de creación. Aínda, aínda que pareza mentira, a nosa sociedade relaciona ao home coa creación e á muller coa reprodución. A pesar dos logros conseguidos grazas á loita feminista, este encontro simbólico segue vixente e ten unha influencia directa no recoñecemento social das mulleres creadoras. Como explicar se non, que en Europa e no País Vasco o 67% dos licenciados e graduados en Belas Artes sexan mulleres, mentres que só o 10% desa cantidade sexan mulleres que mostren as súas obras?

Na miña opinión, o maior reto que teñen hoxe as mulleres creadoras é o coñecemento. Outra cousa é esa estrutura socio-sexual de longa duración, simbólica ou materialmente, até que punto as mulleres creadoras témolo interiorizado, e como iso impide que a muller creadora coñézase como creadora. Como consecuencia deste coñecemento, a muller creadora consegue producir obras de arte sen depender desa estrutura ou orde.

A que conclusións queredes chegar con este curso?

Este curso non ten intención de chegar a conclusións concretas. O que nos interesa é a transmisión do coñecemento da arte desde un punto de vista feminista. E esa transmisión hai que levala aos niveis do sistema educativo, porque non chega en ningún caso. O obxectivo deste curso é crear un espazo, un espazo de reflexión crítica e un lugar de encontro para a circulación do pensamento feminista.

Por outra banda, desde a nosa primeira edición, o curso centrouse nas características androcéntricas e eurocéntricas da narrativa da arte actual. O obxectivo é evitar o esquecemento das loitas levadas a cabo polas teorías feministas a partir dos anos 60.