O eixo foi a arte, o pan de cada día dos alumnos na Ikastola de Sangüesa, durante todo o curso 2013-2014. O Nafarroa Oinez está a piques de celebrarse, pero hai tempo que os alumnos e os profesores traballan para que todos os recunchos do día queden puídos. Ademais de xestionar a organización da cita, tamén se abordaron outros temas, como a iniciativa Artea Oinez, que se celebrará en Donostia-San Sebastián. A idea apoiouse en dúas patas: por unha banda, montaron unha exposición itinerante para colocar traballos realizados por recoñecidos creadores (entre outros, reuniron obras de Nestor Basterretxea e Pedro Oses); por outra, os alumnos debuxaron un mural de 36 metros no patio, de forma colectiva. Estas foron as dúas iniciativas principais, pero non as únicas: por exemplo, utilizaron material reciclado e realizaron Power Point. Porque Nafarroa Oinez é moito máis que un día de festa; á fin e ao cabo, é un tema que toca de forma transversal a realidade para a ikastola que ten a súa quenda. E os profesores de Plástica de Sangüesa souberon integrar o carácter da festa na súa lección.

O parto do grafiti

Ao profesor de Primaria Axun Urkia ocorréuselle que ían facer un gran pintado. Foi el quen liderou o proxecto. O primeiro paso foi atopar o sitio, pero tocoulles xusto enfronte: o patio. Cunha parede de 36 metros de altura, Urkia pensou que era unha boa forma de xogar coa arte. A partir de entón todo foi ben. “Primeiro estivemos a facer bosquexos no soto da ikastola, unha vez concretados, fixémolo na
rúa”. Dito desta maneira, aínda que pareza simple, o proceso de creación foi longo: “O maior traballo do tres primeiros meses foi consolidar o tema. Ao final determinamos: a historia. Unha vez establecido isto, foi moito máis fácil”. Así, os nenos de entre 6 e 12 anos pintaron e debuxaron a parede, guiados polo libro Txanela. Foi unha intención moi bonita, segundo Urkia. É máis, destacou que tivo unha moi boa acollida. “Imaxínache, nós, en realidade, dedicamos unha hora á Plástica á semana, pero tamén viñeron os estudantes os fins de semana”, declarou contento. Converteuse así nun colorido grafiti de fondo azul que fai un curso non era máis que unha parede gris.Os
alumnos de Urkia non estiveron sós na decoración; contaron coa axuda de mozas de Educación Secundaria Obrigatoria. Foron os alumnos de Idoia Legarreta os que se atreveron co mural. Ao principio non estaba pensado que fosen eles os que participasen, pero ao final, Legarreta comezou a colaborar con Urkia, e aos dous pareceulles unha idea xenial. Así, os mozos de entre 13 e 16 anos fixéronse cargo da última parte do mural. Legarreta cualificou de “moi positiva” a colaboración e denunciou que na práctica artística actual dáse moi pouco: “Normalmente, á hora de facer un cadro, os autores son moi individualistas, aínda que hai experiencias e pintores coñecidos tamén están a ter experiencias colectivas. Así levamos adiante o mural, todos xuntos”. Recoñeceu que é difícil traballar con moita xente, pero ao mesmo tempo “moi enriquecedor”.

A creación está limitada pola idade

O mural tivo un longo camiño, ata que os máis novos pensaron e os máis maiores da ikastola pintaron o último tramo. Segundo os dous docentes, chama a atención a maneira na que viviron a creación en cada franxa de idade. Legorreta explícanos: “Cando es pequeno as cousas fanse de maneira intuitiva, cando es maior necesitas máis técnica. Chega un momento en que tes que saber por que as cousas son así: teorías das cores, composición, artistas e as súas vidas... Pola contra, salgue un baleiro”. Por iso, cre que na infancia créase máis, porque non senten tan limitados, e, ao mesmo tempo, porque non é un obstáculo non controlar as técnicas. Urkia únese á opinión do seu compañeiro: “Os pequenos non teñen ningún medo, non teñen límites! Están con moitas ganas e emociónanse aínda máis cando empezan a ver o resultado”. No caso dos mozos, en cambio, a vergoña é maior e cústalles máis.

Na súa mocidade, Legarreta aclara que o proceso en si mesmo é máis complexo, e a iso únese o bloqueo da arte creado en ocasións. “Non é só facer, senón... como se fai? O proceso é tan importante como o resultado. Como; que recursos temos, que ferramentas temos…”. Os mozos son conscientes de todas estas cousas e, como consecuencia diso, teñen máis límites.

Un lema inspirado en Sangüesa: Arte e pensamento crítico. Esta é a frase que lembraron ao longo de todo o ano. É un concepto que tamén lle parece moi importante a Legorreta, e así tentou transmitilo aos mozos. “Temos baleiro en moitas cousas, en valores, en tantas cousas, buxán... e temos que encher o baleiro de sabedoría, pero de sabedoría adquirida de forma crítica”. Iso é o que se quixo trasladar aos alumnos da ESO. Para crear, hai que coñecer o que se fixo previamente, e sabendo como traballaron os creadores de outrora, é absolutamente lexítimo tomar novos camiños. A pregunta “Isto é así ou podemos cambialo?” quere ser introducida por Legarreta na mente dos adolescentes.

A arte na educación, un sector esquecido

Ademais do mural, os profesores realizaron todo tipo de actividades no centro. Por exemplo, Legarreta animou a moitos alumnos a traballar con materiais reciclados e a crear deseños a partir de ordenadores. Por outra banda, ambos tentaron traballar en clase a historia dos artistas que participaron na exposición itinerante Artea Oinez. Poliédrica é a iniciativa Artea Oinez.

E aínda que están moi satisfeitos co tratado, quéixanse ambos da escasa presenza que se dá á arte en xeral na educación. Urkia ten claro que no propio Plan de Educación está a Plástica subestimada: “Os profesores pomos un toque deste tipo, pero xa ves a pouca importancia que ten no sistema. Na actualidade, o campo da plástica atópase cada vez máis reducido. Está mal valorado en educación”. E polo mesmo camiño seguiu Legarreta: “A arte foi considerado unha lección secundaria. E coas novas reformas, a música, a arte... ven como unha lección secundaria, e non debería ser así!”.

A pesar das dificultades, traballan para que a creación salpice as aulas da ikastola. O mural finalizou co inicio do proceso de aprendizaxe vinculada á arte.