O pensamento oriental está completamente presente no teu novo libro.

Máis que o pensamento oriental, é unha actitude ante a vida. A cultura tradicional e judeo-cristiá occidental ten unha actitude moi tentadora, dogmática, agresiva ante a vida. No Leste, con todo, hai moito tempo atopei outras correntes, que teñen unha actitude máis sosegada ante a vida, que non son proselitistas, non dogmáticas, non invasoras da conciencia. Aquí, de feito, desde pequeno introdúcennos ideas que non respectan a liberdade de cada un. Nas lecturas dos autores orientais hei atopado un maior respecto pola persoa, e iso gustoume. Moitos dos pensamentos que hai no libro son habituais no Leste e en moitos escritores europeos, por exemplo en Hermann Hesse. O hinduismo, o sufismo, o taoísmo, etc. Bebín bastante durante os últimos anos. É unha forma de interpretar a vida, en definitiva, o que me parece interesante. Na súa base está “aquí e agora”. As proxeccións do futuro afógannos. Rescatar o pasado tamén é unha carga. “Aquí e agora”, por tanto. Na vida hai momentos de incomodidade, e nun deles púxenme a buscar outra actitude para tentar comprender a vida. Tiven a impresión de que existía unha maneira diferente de entender a vida, unha maneira diferente de entendela no noso mundo occidental. Deime conta de que a nosa cultura, sexa a europea, a xudía cristiá ou a dos filósofos gregos, non é máis que unha pequena parte do mundo, que vivimos no marco dun eurocentrismo, que xulgamos ao mundo segundo as nosas ideas xudías-cristiás. Vemos o mundo a través da nosa pequena lupa. Eu collín o martelo, rompinme a lupa e púxenme a ler outros libros, tentando entender ese mundo de Oriente, querendo saber da vida… Á fin e ao cabo, o mundo é mundo e o home sempre é humano. Dicía Borges: “Viaxei moito e en todas as viaxes vin ao mesmo home”.

Poemas de aloxamento á auga… “E o mar / pagou a súa débeda / a través de todos os poemas que inspirou durante séculos”. Presentas o poema de Iates nun breve preámbulo, e crin que traías o mar. Empezo a ler e o teu libro é a vida… Vou á costa

moitas veces. Ás veces camiñarei, ás veces lendo, pero sempre mirando ao mar. A forza hipnótica do mar tamén está aí, sempre en movemento, ao contrario que as rocas de Azpeitia. Pregúntome si este movemento do mar ten que ver co paso e a vida. Isto é, polo menos, o que me fai reflexionar sobre os poemas deste libro, sobre a marcha das ondas e sobre a estancia na costa. Doutra banda, no mundo esotérico, xunto co lume, a madeira e a terra, a auga é o indicador máis forte dos sentimentos. No meu caso, estes poemas xurdiron fronte ao mar. Viña á miña casa e escribía. Por iso digo no título do libro que roubei a auga, porque o mar me fixo nacer en min. O taoísmo tamén di que a ninguén se lle pode ensinar nada, que só se pode querer buscar a verdade dentro dun. Di que a verdade non é transferible, que cando se transfire convértese en dogma: os poemas estaban dentro de min, esperando a saír. Ademais, no bar Ketarri de Getaria tiñan libros para os clientes, e todos os días lía poemas do poeta sueco e premio Nobel Tomás Transtömer. Podo dicir que o verán pasado aprendín a escribir poemas grazas a Transtömer.

Tes 50 anos voltos. É o momento de pensar na vida como até agora?

É posible. Agora lin algo de Goethe que me gustou: “O neno é realista, novo, idealista, maduro, escéptico e vello, místico”. É dicir, que a vida ten ese catro pasos. Ir en busca dun camiño espiritual, iso si que é místico. Nun poema refírome a iso, á enerxía ilimitada que ten o mozo, á limitación que ten o vello: Coñecín a finitud do corpo/ e a emoción dunha pregunta:/ se a nosa enerxía é limitada/ que hai en nós que non sexa limitada?… Vivo na época na que deixamos de lado as cousas que non valen e buscamos a esencia. Por outra banda, desde pequeno sentín que non vin a este mundo a repetir o que fixeron os anteriores, senón a crear algo novo. Transformar a propia tradición. Isto foi constante na miña vida.

“Un fío existencial delgado”: a vida, o paso do tempo, a morte… Na

mocidade non hai morte. É dicir, existe, pero nos parece que non existe, non morre o medio ambiente se non é por accidente. Coa idade aparece a morte e aquí empezamos a entender que estamos temporalmente, que estamos en aluguer aquí. O taoísmo tamén insiste niso, na falta de fundamento, na insignificancia da nosa vida. Cremos que somos terribles, pero dentro de cen anos ninguén se acordará de que existimos. O taoísmo, e o capitalismo, proclama o contrario: hai que enriquecernos e enriquecernos, acumular diñeiro até morrer para logo deixar unha herdanza próspera. Eu creo que non, que despois dunha idade hai que descartar as cousas, as ambicións, o ego…

O amor tamén aparece con forza en moitos dos poemas deste libro. O amor e o desamor… o poema “Supondo que o amor”, por exemplo: “Houbo moitas mulleres na miña vida, pero o amor non foi tan grande. / Identificar o amor coas mulleres / foi o meu erro”… Dise

“Eu poético”, pero o libro de poesía faio unha persoa, o material que hai no libro estaba a ferver nesa persoa. Como para disimular, alguén inventou o “eu poético”, é dicir, unha máscara. Con todo, o autor é o mesmo que firma, xa sexa Szymborska, Beckett ou Aristi. Respondendo á súa pregunta, neste libro o poeta di que estivo con moitas mulleres, máis que amar moito. O poeta comeza a reflexionar, tratando de distinguir entre a experiencia erótico-romántica e o amor real. Á fin e ao cabo, o poeta fai unha crítica á definición do amor que construíu a nosa sociedade. Por exemplo, unha idea que a sociedade construíu sobre o amor é boa: a xente casa para sempre; cando alguén se divorcia, considérase unha desgraza e case se dan condolencias. Talvez a dor déase cando casen! "Casarme para sempre? Estás seguro?”. A sociedade define o mundo dunha maneira e o poeta, en moitas ocasións, ten que desdefinirlo, facer preguntas, cuestionalo. "Levas casado tres anos? Está ben!”. Aproveitei os poemas para criticar o tramón que hai na nosa sociedade en torno ao amor. “O amor é un fluír / un fluxo ata que o entendín…”. Como din no Leste, sempre hai unha época para abrazarse e outra para ir deixando Ea libre a unha da outra.

Máis aló da vida, hai poemas que se vinculan á nosa situación política, á violencia política. “Eu, Rosa Ugartemendia Sarobe”, –“23 anos pasei / nos cárceres españois…”–, ou un Telegrama –centrado nun atentado–, son evidentes no ton do libro…

Todo é vida, de feito… Para escribir eses poemas, baseeime en Spoon River Anthology de Edgar Lee Masters. Escrita a principios do século XX, un clásico da literatura americana. Conta as historias do cemiterio dun pobo. Unha lápida, un poema, contando a vida da persoa. Aí é onde me inspirei para facer eses poemas que vostede mencionou. Son poemas máis narrativos, máis narrativos, se queres. Spoon River. A través do poema, dediqueime a acurtar a vida da persoa, mostrando as súas luces e sombras. A vida é vida e, doutra banda, eu vivo nun lugar concreto do mundo, en Euskal Herria, e interésanme a nosa situación histórica, política e social. O tema está de moda desde que ETA abandonou a súa actividade, tanto na literatura como no parlamento e no resto. A través destes poemas quixen facer a miña achega, expor a miña visión…

Afástanse da liña do libro, con todo…

Predomina o ton espiritual, pero eu non vexo esa espiritualidade á marxe da vida real de cada día. Algúns din que a realidade e a espiritualidade son dúas cousas, unha é estar cos amigos, facer isto e isto, e outra é absolutamente diferente, camiñar na néboa mística dun mesmo, facer pensamentos máis elevados, preguntarse sobre o universo na cabeza. Eu non separo as dúas partes, quero romper esa dicotomía, sumar as dúas partes. Segundo os pensadores, a proba da propia espiritualidade é a que mellor se ve na vida cotiá. A nosa espiritualidade non serve de nada si somos cegos, brutais e insolidarios no día a día. A iso tamén me refiro no libro.

Cando a xente fala inglés, nas súas obras aparecen títulos, palabras ou expresións en inglés, vostede tráenos en galego –polo menos en parte– un poema: Aizkolari. O tema é a morte do aizkolari campión Joxe Mari

Mendizabal… Foi incrible. Lin a noticia en galego, en galego, na sección de sucesos dun xornal. Morre dun infarto / un aizkolari vasco / logo dunha rifada aposta, / Tamén chegou a Galicia / a noticia da túa triste morte… O texto tiña ritmo e rima. Esa mesma música púxome a escribir. Deime conta de que a noticia tiña importancia en Euskal Herria, porque Mendizabal era un deportista admirado, porque a aposta estaba entre eles, porque tamén había moita idade do aizkolari… Mendizabal tiña 63 anos. Con todo, a nosa mística apróbao, aínda que a nosa cultura de encomiar aos vellos aizkolaris é contraria á lóxica... Aquí fanse moitas cousas contrarias á lóxica e tamén á saúde. Comer a idade que se come aquí, por exemplo, é totalmente insán. “San Sebastián é unha cidade destruída pola gastronomía”, di un amigo meu. Un pintxo e medio vaso!... No caso do aizkolari Mendizabal, que aquí era unha noticia de primeiro nivel, era algo exótico en Galicia. Así xurdiu o poema. Pregúntome que necesitaba Mendizabal para apostar, que oco tiña dentro… Á música deulle

para crear o precioso poema Aizkolaria. Como, polo demais, soubo dar forma aos poemas?

Moitas veces, algunhas frases véñennos feitas. Cando se crea a faísca ou idea do texto, tamén vén a frase. Entón non hai máis que tirarlle del. Isto é o que dicía García Márquez, que sempre dera gran importancia ao comezo da novela, á primeira liña, xa que nela estaba o xerme de toda a novela. A min ocórreme o mesmo no caso dos poemas: adapto o corpo do poema ao parangón das frases iniciais, sigo o ton marcado por aquelas frases, sen romper ese camiño… Despois vén a cocción dos poemas, traballar unha e outra vez até conseguir o equilibrio dentro do texto. Iso é o que di tamén Zumeta: “Pintar é, no fondo, moi sinxelo: unha cor alí, outro aquí… É cuestión de equilibrio”. O equilibrio é o indicador da beleza e hai que conseguir o equilibrio nas frases, no ton… É un traballo artesanal escribir poemas, pero á beira dos artesáns tradicionais é un traballo moi puti –non sei como o vai a pór–, porque cando un artesán domina o oficio sabe que lle sairá ben o moble, pero nós nunca sabemos si o poema, o conto, a novela… ou mal.

O lector dirá… Pero

aí tamén sempre hai cousas: o que un deu por bo, ao outro non gústalle. Non se sabe a quen facer caso. Ao final, o mellor era non facer nada a ninguén, a ninguén máis que a si mesmo. De feito, cada un é o responsable do libro, o seu nome vén no libro: se o traballo é bo, é o mérito do autor; se o libro é malo, tamén é culpa do autor. Cada cal.

Poemas do caderno amarelo (Susa, 2003) é o libro de poemas anterior. Que cambiou desde entón na túa poesía?

Hai once anos publiquei poemas do Caderno amarelo! A poesía social era alí, se queres, pero a semente de Ura… está nalgúns dos seus poemas. El tiña como eixo a situación de Euskal Herria, estaba escrito de maneira fácil de ler –sei que moitos mozos o leron, copiaron algúns poemas e puxéronos na parede–, pero esta vez afastouse daquel libro, como eu afasteime del hai once anos… Eu digo, isto non é tan fácil, nin tan simplista. Aquel libro era populista, isto é máis exixente. Tiña un nivel de sabedoría máis estándar, no que se esixe ao lector que estea máis cerca do proceso existencial do autor. Ou quizá, sen estar tan preto, senta atraído cara a novos mundos.

Realizarás actuacións públicas?

Si. De todos os xeitos, esta vez só vou utilizar a voz. Durante moitos anos acompañoume a música de Mikel Markez, pero o editor Gorka Arrese díxome que a música, os multimedia e o resto das modas son a auga pasada. Pasamos da sofisticación á nudez. Por tanto, nin a música, nin a marea do mar, nin a fotografía. Oco. Traballei mellorando a dicción coa actriz Itziar Gómez e estou disposto a lela en público.