Poucas veces deitaríase ao piano tocando unha peza de Bach ou de Schubert e sen ler algunhas pasaxes de Goethe ou de Rilke. Á mañá seguinte, moitas testemuñas levantaríanse e iríanse ao traballo, onde cumprirían as ordes dos seus superiores sen rechistar. Nada especial para unha persoa con moita cultura, alguén me dirá. E tería toda a razón se non fose Auschwitz, o lugar de traballo do noso home.

Durante moito tempo cremos que a cultura máis alta e a crueldade máis severa son incompatibles por si sós. Agora, tras os horrores do século XX, sabemos que non é imposible, que había bastantes especies na Alemaña nazi.

Esta afirmación é o punto de partida dun dos ensaios máis terribles e fermosos de George Steiner, que en eúscaro, si non é así, debería ser: Linguaxe e silencio. Un ensaio sobre literatura, lingua e inhumanidad. Aínda que o leu hai tempo, esta segunda vez produciume unha impresión moi diferente, e creo que sei por que.

A afirmación de partida implica necesariamente a seguinte pregunta: ver os vistos, pódese dicir que a cultura nos converte en mellores persoas? Esta pregunta retórica e incómoda, evidentemente, pon en cuestión o axioma que até agora ninguén cuestiona no Oeste en xeral e en Europa en particular.

Como Steiner di crudamente, os horrores do século XX (os auschwitz, os glamurs, os guantánamos e as cegas de todo tipo) non nacen de ningún modo nas remotas partes do Imperio, senón nos parejes do corazón do Imperio. Que teñan o mesmo orixe, é dicir, os horrores máis salvaxes que a cultura e a humanidade coñeceron como de alto nivel.

Prometérame, desde hai tempo, non volver mencionar o alarde de Hondarribia na praza, pero vendo, escoitando e lendo o que se ensinou, devandito e escrito nos medios de comunicación, pareceume que os defensores do eterno utilizaron este ano un novo argumento, ademais dos fracos e estúpidos argumentos de sempre.

En poucas palabras, este novo argumento pode formularse para min da seguinte maneira: “Somos xente moi culta, ouza, non pensedes que somos xente ignorante e desafiante en busca de incidentes...”.

Eu estou disposto a crer isto tamén, pero paréceme que na lista de lecturas favoritas dos etíopes non aparecerá George Steiner, porque pola contra non utilizasen ese argumento.

Recoñezo que nestes días fixen un esforzo moi habitual por imaxinar unidas ás que parecen incompatibles. O exercicio que nos propuña Steiner era representar á persoa capaz de gozar da música de Bach ou Schubert e da literatura de Goethe ou Rilke “no traballo” de Auschwitz. No caso do Alarde de Hondarribia, o exercicio de imaxinación débese avanzar cara atrás.

Tentei imaxinar en casa a aqueles que, un ano máis, insultaron a Mikel Laboa ou Ruper Ordorika co pretexto de reivindicar o eterno tras os plásticos negros: coller a guitarra e cantar cancións de Mikel Laboa ou Ruper Ordorika, ou ler pasaxes de Atxaga ou Sarrionandia.

Non o conseguín, porque ese plástico negro devórao todo e convérteo en negro. Con todo, en balde, tanto os do plástico como as engrenaxes anacrónicas que lles apoian: este período medio escuro que nos queren impor non será para sempre, porque o día da razón e da humanidade chegará antes do que pensan.