Ese neno que atou a bandeira independentista ao pescozo e converteuse na capa do super heroe, parouse en Gran Vía para mirar a quen sabe que. Máis adiante, o home que seguía camiñando cunha muller e outro neno, pai, si é posible, do neno distraído, retrocedeu. Parece máis antiga que a súa idade, unhas puntas de barba branca de dous días, os cabelos da fronte pegados pola suor –esta humidade de Barcelona tamén ferve aos da especie mediterránea–. Non hai que perder o tempo en dúas preguntas: cóllelle do brazo e leva cun “aneeeem” molesto á pequena Estelada andante que se queixa. O acto central da Diada concluíu hai media hora na praza das Glòries de Barcelona. A letra xigante “V”, a maior manifestación da historia de Cataluña, a xente, a xente, a xente e a xente, está a dispersarse aos poucos na noite que lle puxeron o filtro Instagram.

O día foi longo. Serviu para saudar a vellos amigos, beber, cantar, bailar, facer unha onda con miles de persoas máis. E para cansarme. Das mobilizacións políticas non cóntanche iso: O flashmob que colapsou as arterias de Barcelona, por exemplo, esixiu ao catalán normal uns pequenos sacrificios.

Levántache antes do que os médicos aconsellan para os días festivos, empeza a preparar os trastes, onde está o papel de albal para recoller o bocadillo, chegaremos tarde, xa o verás; convenza ao neno de que hoxe se poña a camiseta amarela e non a de Spiderman; e chega á cidade, busca o espazo que che tocou e, mentres tanto, a ver si non nos perdemos, aquí? E agora? Oh, non se mova! Con este sol? Está ben. Esta é un xentío, a mare que o vai parir.

Aforraremos ao noso catalán o longo intre que pasou desde o mediodía até case o oito da tarde para ir directamente ao final: chegou a hora de volver a casa e a súa paciencia pensa que pasou esta proba, o sofá de casa xa se puxo nas nádegas e cando o santo descanso está cerca, que che vas a facer? quedou mirando á lúa. Ostres, poncho difícil. Menos mal que esta foi a última vez.

Que… foi a última, non? Despois disto, o 9 de novembro, faremos a consulta, non? Así o anunciou no escenario central Carme Forcadell, da ANC, que convocou a manifestación. El e moitos outros. Si cada vez que escoitou as palabras “votarem” e “guanyarem” quitoulle un sorbo ao licor que levaba na petaca, algún xornalista que veu a informarse da Diada –por fortuna, tomou en serio a recomendación de non politizar os xogos de beber– terminase o día cambaleándose.

Breve comparecencia institucional de Artur Mas para cear: “Non se pode impedir a un pobo votar si quere votar”. Algunhas expresións son máis firmes, outras máis tépedas, pero todas sinalan a mesma dirección. A consulta sobre a independencia é o norte para esta masa que está en condicións de facer un abecedario completo. Pero todo o demais está no aire. Mais reuniuse cos convocantes da "V" o mesmo día 11 e non lles aclarou si vai sacar as papeletas. Dobre mensaxe para o Govern. O de casa, que traballará para manter a unidade dos partidos proconsulta; o de Madrid, que pedirá a Rajoy que negocie os termos da consulta.

A lei de consultas no Parlament aprobarase o próximo 19 de xaneiro e, non apagar a televisión, as escenas máis divertidas sucederanse agora.

Independencia, polo fracaso dos partidos

Preto da praza de Sant Jaume atópase a cafetaría da caste que desafía a época con mesas de mármore. Un camareiro vestido de camisa branca pronuncia as “L” de goma ao preguntar que queremos. Alí atopamos a Enric Rimbau. Durante moitos anos traballou no semanario O Temps, un curmán catalán da Luz, escribindo sobre política e vivindo con paixón o proceso. Nótaselle, porque mencionou moitos máis extremos dos que tiñamos preparados para a primeira resposta: ao seu xuízo, CIU non vai ter fácil enfocar o tema en función dos seus intereses. En agosto moitos apostaban que se cohibiría, pero o xentío da Diada empúxao con forza, non hai volta atrás.

“Produciuse un cambio de paradigma na política catalá, o autonomismo desprazouse á beira e o independentismo converteuse na columna vertebral. Vimos fracasar o catalanismo, repetiuse dúas veces o goberno tripartito [PSC-ERC-ICV] e CiU tentou polos en contradición coa bandeira do nacionalismo; daquela todo o que sucedeu coa reforma do Estatut… foi un proceso longo até chegar a este punto”.

“Foi un mero porno”, lembrou Salvador Cot, director da web Naceu Dixital. Na redacción do Passeig de Graza comezou a falar da colección de traizóns e de manobras da negociación do Estatut. Nos caros restaurantes de Madrid xogábase entón o marco político catalán, onde comer o menú completo é máis fácil que aprender os nomes dos pratos. Desde 1978, os dous principais partidos do antigo réxime, CIU e PSC, tiveron un estilo moi seu: o acordo privado e o tríptico primeiro, despois as explicacións públicas. Funcionou durante anos, por que agora non?

Para entón, moitos síntomas din que o cidadán xa empezou a cambalearse. Que perdeu a confianza cos representantes políticos. E, digámoslo como un conto infantil, había unha vez un pobo chamado Arenys de Munt, disposto a organizar un referendo de independencia. Aparentemente é algo para o autoconsumo de quen sempre se uniron a esta causa, pero produce ruído. A continuación veñen outro pobo a pobo. E cada consulta non é só un cuestionario simbólico: son charlas que se organizan na contorna, xente cun novo tema para o faladoiro, persoas que nunca se moveron para unirse. Rimbau resume como se disparou o proceso: “As mobilizacións superaron aos partidos e en cada Diada deron novos empuxóns á clase política”.

Os ricos tamén teñen o seu propio proceso

“Toda esta xente non cabía nun restaurante de Madrid”, di Cote, sinalando a portada dun xornal do 12 que está a piques de rebentar de Estelada. Esta é a vantaxe de partir da dinámica cidadá, e non dos líderes políticos: “A ANC non está obrigada a negociar, non necesita pactarse como fan as partes”. E ten a capacidade de sacar á rúa a miles de persoas, coa credibilidade de que os partidos, ao chegar a esta parte da película, nunca conseguirían.

Interrompemos a conversación pola chamada do correspondente de Valencia. Cando volve entrar de cheo no tema, fala da debilidade das elites económicas catalás: “Este proceso demostra que non teñen capacidade de influír. Pola contra, conseguirían deterlle. En Madrid, por exemplo, conseguirían algunha oferta, algo parecido ao Concerto Económico. E iso paralizaría o proceso para unha xeración”.

Aburrido de ver o escaparate buxán, a autoridade de clase decidiu non esperar á apertura dos Moncloa. “As elites de aquí movéronse cara ao independentismo porque se quedaron sen recursos”. Pero ollo, porque a Rimbau parécelle necesario precisar de que estamos a falar cando falamos de elites: “Non é o mesmo unha gran empresa, preto dos centros de poder, cun statu quo como medio de vida; ou un pequeno empresario que ten un equipo de traballo. Entre estes pequenos e medianos creceu moito o independentismo”.

E o outro que? Como di Cot, tamén están a suceder cousas nos plans das grandes moedas: As enquisas que consideraron a posibilidade real que Escocia dixese “yes” no referendo fixeron que a débeda española rebáixese ao redor de dez puntos na semana da Diada. “Ao comezo do seu proceso, Londres deu a súa garantía: Se Escocia se vai, pagarán toda a débeda que teñan. Con todo, as quenllas de Wall Street non cren que España sexa capaz de facer outro tanto sen Cataluña”.

Por tanto, e para dicilo dunha forma máis concisa, a débeda española está débil nos mercados. “Un experto da bolsa dixo que recomendara aos seus clientes que vendesen aquilo e comprasen o Italiano en Bloomberg e no Wall Street Journal”. Ante a multitude da Diada, os dentes dos soldados súan co negocio dun toureiro que non pode pagar o traxe. O si de Escocia pode introducir elementos novos no xogo, máis aló dos axentes de España ou de Cataluña.

Aínda nos parámetros da vella política

“O meu punto de vista é moi minoritario”, advírtenos Guillem Martínez, nada máis sentar na terraza da Casa Delfín, xunto a Born. Xa o sabemos. É a resaca da Diada –en todos os sentidos da palabra– e acabamos de ver o centro de Barcelona convertido en Port Aventura Secessionista. Tamén somos conscientes de que este algo indepe inflama moito aos nosos lectores, polo que terminamos a reportaxe cun “ice bucket challenge”.

Este xornalista e escritor, que sabe algo de ironía, cre que o proceso catalán é tan grande, que escapa ao seu significado: é o fin dun réxime e á vez o seu defensa, todo é contraditorio. “Cataluña é un país para os profesionais. Quero dicir que tes que ser profesional para entender isto, é moi raro”. E de aí, segundo el, parte toda a salsa: "O Goberno de España non entendeu que CIU, unha vez máis, pedía o de sempre. Negociar só unas cantas cousas, escenificando dramas, claro, e pequenas solucións para eses dramas. Pensouse que a aposta era seria e terá consecuencias catastróficas tanto para España como para CIU. É posible que os dous desaparezan ao final”.

Como propaganda describiu o pacto entre Convergència e ERC, o espectáculo, entreter aos cidadáns co choque entre dous gobernos, mentres levan a cabo brutais recortes democráticos. “Cando o 9 de novembro non se celebre o referendo, porque o Goberno de España négase por razóns absolutamente antidemocráticas e a Generalitat non ten ningún interese especial, haberá que inventar unha nova operación de propaganda”.

Martínez observa principalmente os elementos da “vella política” no proceso en curso. “E vaise a manifestar unha nova política a través do dereito a decidir, pero tamén a través doutros moitos dereitos. E non hai ningún interese por parte dos que están a xestionar isto, á marxe da CUP, para que esta revolución sexa democrática. A xestión da territorialidad é un asunto único para os partidos, o único que se aprobou na cultura española dos últimos 30 anos. Creo que nin sequera se deron conta de que o marco se rompeu”.

Preto da estación de metro de Jaume I despedímonos de Martínez, metemos os cascos nas orellas e achegámonos a un quiosco, informándonos da mobilización histórica e entrevistando aO Punt Avuin, Joseba Sarrionandia, o 12 de setembro, que pode ser unha boa lectura para a viaxe de volta. “Quedem o 9-N” di na portada. Menos de dous meses para o día do referendo. O tempo dilatarase nese intervalo, as decisións aceléranse, aceléranse, fanse rápidas, Cataluña entra nunha fase na que cada minuto ten importancia. A opción de random de MP3 tamén entendeu a situación e lembrou a pregunta fundamental deste caso, da man de The Clash: “Debería ir ou quedarme? Se vou, será un altercado e si quedo, o dobre problema”.