Xabier Martín (Deusto, 1984) é da familia de Buenaventura Durruti. Vive con paixón o eúscaro: é o autor de www.iparra.eus. Tamén nos explica o seu desexo de coñecer a orixe dos seus antepasados. Os pasos dados en busca da árbore xenealógico dos Durruti non foron en balde. O azar lévalle ao investigador Xabier Elosegi (1937, Tolosa): “A miña avoa contoume unha vez que as familias Durruty e Etchegaray se enfurecieron”, cóntanos Xabi Martín. Xabi sabía que as casas nativas dos Durruti estaban en Aiherra, pero nada máis. O ano pasado achegouse a Aiherra coa súa noiva: “Non atopamos unha casa de antepasados e fomos ao cemiterio. Alí vimos moitos nomes de Durruty”.
No cemiterio, explicáronlle a un cidadán o que estaban a buscar. Dirixiuse a Eñaut Elosegi, natural de Aiherra. Este volveuse cara ao seu pai, cara a Xabier. “Atopeime cun mozo de Ispaster. Dime que é parente de Durruti”. O pai Elosegi coñecía ao anarquista Durruti, que lera na súa mocidade. Pensa nas súas duras anécdotas: “Un neno de 16 anos caeu en mans dos anarquistas e desde Durru díxolle ‘ou che vés á guerra connosco ou che mataremos’. E limpárono”. Din. Dicíase que era un home duro. “Na guerra tomou a cidade de Caspe en Teruel, e case tamén a de Zaragoza. Tiña unha conciencia terrible, non había unha xerarquía no seu exército. Un sacerdote anarquista, máis durrutista que anarquista...”.
Segundo Elosegi, a loita de Durruti foi “a dun a un, a loita de clases ”. Durruti iniciouse no sindicalismo, no socialismo, pero debido a que era brando abriuse camiño cara ao anarquismo. Había altibaixos debido ás xerarquías, pero sobre todo, a xente de entón era dura. Elosegi subliña que “os socialistas daquela época eran moi duros, imaxínache”.
Tras coñecer a Xabi, Elosegi axita máis a árbore xenealógico de Buenaventura Durruti: “Atopei o certificado da voda de Laurent Durruty. É o terceiro avó de Xabi. Laurent pertence ao último século dos durruti que marchou a León. Naceu en Aiherra en 1842. casou en León en 1865 con Josefina Elástico, tamén de orixe vasca. A casa dos Flexibles atópase en Labetze - Bizkain (Baixa Navarra).
O mozo Laurent Durruty convértese en Lorenzo de León e tras varios anos regresa a Aiherra. casou catro anos antes no Concello de León. Estivo na Casa do Pobo de Aiherra. Ao parecer, pedira que se fixese unha transcrición da acta matrimonial. Elosegi atopou o documento traducido ao francés: “É curioso. Quería a transcrición. Por que?”. O investigador lanzou unha hipótese: “Dan a casa ao ancián. Con todo, o dote adoita ser entregada a outro fillo cando este casa...”. Laurent Durruti era avó de Buenaventura Durruti. Do oito nenos, todos eles nados en Sarrigain, era o sétimo. Por que se marchou a León? : “Por fame ou por inquietude. O misterio”. Os vascos naquela época emigraban a América.
O apelido Durruti é coñecido en León. Durruti é unha empresa eléctrica. As do seu sucesor bástanme; está a piques de caer. A capital de León era entón pequena, cunha poboación de 20.000 habitantes. Había unha gran loita de clases e traballadores: “Cando Laurent marchouse era un peletero. O seu avó, Josefina Elastor, tamén se marchou a traballar a Asturias por algún sitio. O seu pai casou en Navia (Asturias). Esta genealogía é digna de escribir unha novela”. A testemuña da voda de Durruti e Malkor é Jacques Eguiagaray.
Laurent tivo polo menos catro fillos. Poden ser máis. Santiago Anastasia casou con Dumont, ao que posteriormente se lle deu o nome de Domínguez. Santiago era pobre, como os obreiros da época, loitador, socialista. Nacido en León, faleceu en 1931.
Cecilio Durruti, irmán do bisavó de Xabi Martín, estivo na Rabada. Cecilio, fundado en 1912, casou con Antolina Prieto Gutiérrez. O fillo de ambos foi industrial: Ignacio Durruti Prieto. “Este curmán da túa avoa faleceu en 2011 –dille Xabier a Xabi–. Tamén hai unha muller chamada María Pilar Durruti Prieto que vive en Getxo (As Areas). Non atopei nada concreto de Ignacio Durruti. Tampouco sei si esa María Pilar –se é de familia– ten descendentes”. A procura de Xabier foi moi complicada. Xabi non ten máis que palabras de agradecemento para el.
“O fillo de Laurent, Ignacio, o maior, tío de Buenaventura, casou con Facunda Rabadán. Tiveron varios fillos. Un deses bonifacios. Mestre, morto polos falanxistas. Eu atopei os nomes de Lorenzo e Cecilio e tamén os de Raquel. Raquel casou con Durruty Bertol. Raquel Durruti era a miña avoa. O meu pai é Javier Martín Durruti” di Xabi.
Bertol foi xogador de fútbol. Xogou co Zarra no Athletic Club. A avoa de Xabi casou co seu avó. O seu apelido era Martin: Juan Martín. O pai de Xabi é Javier Martin: “Eu son Martin Martin. A miña nai tamén é Martin. Díxenlle ao meu pai que fose ao rexistro e que me puxese o primeiro apelido da miña avoa: Durruti. Durruti é o meu terceiro apelido”.
Xabi Martín quere recuperar o nome de Durruti. Para iso, Caparrós deberá acudir a Madrid, onde se lle facilitarán os trámites necesarios. Con todo, a súa irmá debe seguir o mesmo proceso, pola contra non se lle pode cambiar o nome: “A cuestión é que o meu pai tamén é Javier. O meu pai xa cambiou de apelido. Javier Durruti converteuse en Martín e eu tamén o serei”.
A vida de Durruti non é tanto unha novela como unha novela. Estivo en Francia, Cuba e América do Sur antes do estalido da guerra civil española. Achegámonos ás granxas dos seus antepasados con Xabi e Xabier. Estivemos en Sarrigainea, Ixuribeherea e o Locutorio de Aiherra. Elosegi explícalles apaixonadamente quen foi o seu antepasado Buenaventura: “Foi anarquista e asceta e viviu entre libros. Os anarquistas eran xente culta. casou cunha muller parisiense. A súa filla Collette. A súa foi unha vida terrible. Morreu en 1936. Foi enterrado en Barcelona, a cidade foi colapsada...”, conta aos pais de Hervé Parachou, Mizel Etcheberry e Ttomas Darraidou: Os propietarios das granxas de Sarrigainea, Ixuribeherea e Espertategia de Aiherra, respectivamente. Estes escoitan con asombro a Elosegi.
Cando Laurent Durruti foise a León, falamos de si serían monolingües en Aiherra: “Si, por suposto. A escola francesa uniuse a Jules Ferry en 1870. A educación estaba até entón nas escolas dos sacerdotes. Os cidadáns humildes non sabían entón asinar”.
Nós, entre tanto, temos a sorte, xa que Hervé Parachou (Sarrigainea), Mizel Etcheberry (Ixuribeherea) e Ttomas Darraidou (Espertategia) son mozos vascos. Graxien e Gaxuxa son o pai e a nai de Hervé. Os avós de Hervé, Jean Pierre e Marie, o bisavó Jean-Baptiste Parachou Durruti. O seu bisavó Dominique Durruti casou de Ixuribeher a Sarrigain.
A de Ixuribehera é a moza Mizel Etcheberry, electa abertzale en Aiherra: “Un dos durrutis, nacido aquí, casou cunha filla de Sarrigain e converteuse no dono. Viviron dúas xeracións en Sarrigainea”, explica Elosegi a Mizelen, pai e nai. “O seu fillo Laurent foise máis tarde a España e alí casou. O famoso Buenaventura Durruti foi o seu neto. Revolucionario. Era irmán do pai da súa avoa, Durruti...”. Os Etcheberry miran a Xabier e a Xabi coa boca aberta.
De Ixuribeher fomos a Espertategi. As dúas granxas están xuntas. Tamén son abertzales. Elosegi e Martin explican a Ttomás a traxectoria da familia Durruti, os seus pais e o seu tío: “Os Durruti chegaron a Sarrigain desde Ixuribeher, pero aquel Durruti chegou a esta leira hoxe coñecida como Espertategia da granxa Soroeta de Lekorne. Marie Londaitz (fundada o 15 de maio de 1745) e Dominique Durruti (fundada o 3 de xullo de 1741) casaron nesta casa.
Buenaventura Durruti Leonen sortu zen 1896ko uztailaren 14an. XX. mende hastapeneko langile-borroketan aritu zen eta parte-hartze handia izan zuen 1936ko Gerran. Lehenik sozialista izan zen, baina gaztetan sozialistak utzi eta mugimendu anarkistaren ikurra bilakatu zen. Gerra hasi aitzinetik aitzindaria zen, eta are aitzindariagoa bilakatu zen 1936ko Gerran. Aragoi eskualdean hainbat gudutan garaile jalgi zen, eta iraultza anarkista antolatu zuen bereganatu zituen eremuetan: aberatsen lurrak laborariei emanez, dirua deuseztatuz, eta abar... Francoren aldekoak Madril erasotzekotan zirelarik hara joan zen zenbait mila soldadurekin. Madrilen hil zuten 1936ko azaroaren 20an.
Xabier Elosegi ikerlariak erran digunez, data harrigarria da azaroaren 20koa. Egun berean hil ziren, besteak beste, Jose Antonio Primo de Rivera, Buenaventura Durruti, Francisco Franco, Santi Brouard eta Josu Muguruza. Guztiak erailak, Franco salbu.
Xabier Elosegi tolosarra anarkista iraultzailearen jatorriaren arrastoan murgildu zen buru-belarri, Xabi Martin gaztea Buenaventura Durruti bere arbasoaren jatorria bilatzen ari zela jakin zuenean. Xabi Ispasterren bizi da eta Xabier Baionan. Elosegi ikerlariak Aiherrako Sarrigainea, Ixuribeherea, Espertategia eta Lekorneko Soroeta etxaldeko bizilagunen zuhaitz genealogikoa sakon aztertu eta bederatzi belaunaldiren kronika osatu du: senideen eta etxaldeen izenak, jaiotzak eta heriotzak, ezkontzak...
“Durruti eta Malgor Iparraldeko deiturak dira. Horra non atzeman dudan Aiherrako ezkontzetan 1869-11-13ko agiri bat. Bertan erraten denez, larrugile eta aihertarra den 26 urteko Laurent Durruty (azken urtetan Leonen bizi dena), bere jaiotetxera etorririk, haren ezkontzaren transkripzioa egina izan dadin galdegiten du...”, idatzi zigun e-postaz Xabier Elosegik orain hilabete batzuk.
Segundo Hernandez preso anarkistaren senide Lander Garciak hunkituta hitz egin du, Ezkabatik ihes egindako gasteiztarraren gorpuzkinak jasotzerako orduan. Nafarroako Gobernuak egindako urratsa eskertuta, hamarkada luzetan pairatutako isiltasuna salatu du ekitaldian.