Abril é o mes máis cruel, si en lugar de ler poetas lemos o que se publicou en prensa sobre San Sebastián 2016, abril foi o mes máis ruidoso. O proxecto da Capital Europea da Cultura viuse sacudido pola dimisión da até entón directora xeral, Itziar Nogeras, na segunda xornada deste mes. Caeron como fichas de dominou a mesma semana o director cultural Guadalupe Echevarría e a responsable de comunicación Itziar Elizondo. E parecía, ou así o fixeron comprender algúns sectores, que todo o proxecto afundiríase contra o iceberg sen remedio.

As cousas cambiaron moito: as declaracións de Juan Karlos Izagirre sobre a dimisión do director tiñan un sabor amargo, seguramente porque non estaba de acordo coa decisión. Tres meses despois, cando se lle pregunta sobre o tema no Concello da capital guipuscoana, non se lle recoñecen os restos do mal grolo, encomiou en varias ocasións o labor de Nogeras. Unha semana antes da entrevista pasaron por Donostia-San Sebastián Steve Green, membro do Comité de Seguimento e Asesoramento da Capitalidade Cultural, e Ulrich Fuchs e Gloria Lorenzo, representante da Comisión Europea. Sentenza: Que o proxecto vai na boa dirección.

sente aliviado polo Concello tras esta declaración? Izagirre relativiza a importancia da última visita: afirma que os informes que escribiron sobre o tema non eran moi diferentes, só que as interpretacións que se fixeron cando filtraron eses documentos a varios medios alimentaron o “enfrontamento político”. “Cal foi a novidade da última visita? Que realizaron unha rolda de prensa. E aí apareceu a perspectiva que realmente teñen de Bruxelas: moitos mitos foron abandonados”.

Ao seu xuízo, a crise xa se superou e o proxecto está en marcha ". Con todo, non nega que haxa moito por facer. O ano 2016 achégase e, preguntado polos labores da casa para que todo estea listo, optou por pór a letra maiúscula en cinco tarefas.

Oferta de emprego: procura de directivos

Tras unha semana crítica, o Padroado da Fundación San Sebastián 2016, integrado polo Goberno Vasco, o Concello de Donostia-San Sebastián, a Deputación Foral de Gipuzkoa e o Ministerio de Cultura de España, nomeou un equipo directivo provisional. Grazas á reacción rápida, conseguiron un pouco de estabilidade para poder seguir traballando na oficina de 2016. O proxecto, liderado desde entón por Xabi Paya (programa cultural), Enara García (participación e organización) e Garbiñe Muñoa (sector financeiro), superou con éxito algúns dos retos pendentes, como a organización do Olatu Talka de 2014 ou a inauguración oficial da nova sede da Capital Cultural.

Mentres tanto, o proceso de procura do director xeral non se detivo en ningún momento. O alcalde di que se "simboliza o perfil do xestor". Tendo un bo comunicador como Paya de face ao exterior, quixemos saber si o papel da persoa que vai ocupar o lugar deixado por Nogeras, cedendo os fokupas ao responsable da programación, vai ser un asunto interno. En opinión de Izagirre, tamén terá que traballar co público para dar a coñecer o proxecto donostiarra a axentes estranxeiros e posibles patrocinadores, entre outras obrigacións. “Pero o proxecto cultural vai estar moi avanzado para cando veña, e iso está agora en mans de Xabi Paya”.

No mes de xullo anunciouse na prensa o inicio do proceso de selección e un comité decidirá quen das persoas presentadas ten as características máis axeitadas para as necesidades da Capital Cultural. Na convocatoria faise especial fincapé nos valores que defende o 2016 e no coñecemento da “realidade social e cultural” do territorio onde se desenvolve o programa. Unha vez finalizado o primeiro peite dos presentados, os que queden recibirán unha chamada para realizar unha entrevista persoal antes do 23 de agosto. Tres persoas terán a última palabra: O propio Izagirre, a directora do National Sculpture Factory de Irlanda, Mary McCarthy, e o profesor de xestión e política cultural da Universitat Oberta de Catalunya, Jordi Pascual.

Os partidos, famentos no ano das eleccións

En 2015, os donostiarras terán que volver votar quen vai dirixir o Goberno Municipal de Donostia-San Sebastián. As actuais autoridades prevén un curso difícil. A campaña de Alcaldía xa comezou –si é que parou algunha vez desde 2011–, e á pregunta de que espera o alcalde de Donostia por parte da oposición sobre a xestión de 2016 escapóuselle a risa. “A pregunta que me fago a min mesmo é: Si en lugar de gobernar Bildu gobernase aquí outra persoa, que escenario teriamos? O máis seguro sería moi diferente”.

A oposición debátese como un péndulo no debate da Capital Cultural: o tema adoita saír a miúdo para criticar ás autoridades, pero a participación de cada partido no proxecto fóra do Concello (o PNV a través do Goberno, o PP desde o Goberno de España e as persoas de confianza do PSE, indirectamente, a través da comisión municipal de coordinación ad hoc do Padroado), trae tamén xestos puntuais para apoiar o proxecto do partido.

É un asunto delicado para os partidos, xa que ninguén quere oporse a algo que vai ser para toda a cidade. Pero, por outra banda, parece o único cartucho de gran calibre que queda por desgastar a Bildu: A posibilidade de que Igeldo convértase en municipio non espertou demasiadas paixóns pola unidade donostiarra; o Concello reaccionou rapidamente ante as desfeitas causadas polo temporal no inverno; non hai deficiencias significativas no funcionamento diario; e o urbanismo non está parado, en funcionamento e nos prazos previstos están a levarse a cabo as infraestruturas que chegarán coa capitalidade –a nova estación de autobuses e a obra de Tabakalera–.

“Algúns preferirían unha mala xestión, a que quede claro que este goberno pode xestionar isto, aínda que isto saia mal”, di Izagirre. A Comisión Europea de Seguimento, en Donostia-San Sebastián, tamén advertiu de que o clima político "non favorece" o proxecto.

Os patrocinadores privados necesitan un plan

O financiamento privado de 2016, que inicialmente debía chegar ao 15%, mostrouse convencida de que o reto podería ser maior, até chegar ao 25%. E o obxectivo é conseguir ese diñeiro a través dos patrocinadores. “Realizáronse contactos con grandes empresas”, explica Izagirre e engade que el persoalmente traballou neste tipo de xestións.

A continuidade deste labor corresponderá ao novo director, que desde o momento en que tome posesión deberá traballar en negro, xa que aparece en vermello na lista de melloras de Capitais de Cultura.

Aínda que non quixo dar nomes, Izagirre sinalou que ten na cabeza dúas empresas vascas, importantes, con proxección internacional, e que estarán dispostas a apoiar a Donostia-San Sebastián 2016 na capital guipuscoana. Neste momento o problema é a falta dun plan que axude a dar marco ao acordo a asinar con cada un destes patrocinadores. Nogeras deu os primeiros pasos nese sentido mentres estivo no cargo, e o alcalde cre que o novo director non vai empezar de cero. En calquera caso, engadiu que a responsabilidade dos patrocinadores será máis aló da oficina, esixindo entre liñas a implicación do resto de institucións: “O Padroado e os seus membros deberán facer o seu traballo”.

Pódese abordar o 2016?

En canto ao financiamento institucional, suxeriu que non está claro si a cantidade que debería achegar o Ministerio de Cultura –11 millóns de euros, como se aprobou na votación na que o propio ministerio abstívose– chegará, pero lle restou importancia. “O que sempre digo é que o proxecto vai saír adiante aínda que unha ou outra institución fracase, se conseguimos implicar á cidadanía”.

Ao responder que a resposta dos donostiarras é de momento fría, trouxo á mesa algo do que lle comentaron na visita da comisión de Bruxelas: “Eles din que as Capitais Culturais teñen diferentes fases de entusiasmo. Que hai un incremento importante no momento da designación, daquela un descenso dos ceos, e como se achega o ano, segundo como se fan as cousas, claro, a ilusión volve crecer”.

É o día seguinte ao concerto de Manu Chao na praia da Zurriola e a pregunta chegou inevitablemente: que papel pode xogar ese movemento na Capital Cultural? Pódese abordar Donostia 2016? Izagirre estivo no concerto e os Piratas tómanos como modelo, xa que cre que os movementos populares teñen que ter algo que dicir na capitalidade. “Son cousas para traballar, pódese dar esa confluencia”. Os piratas, pola súa banda, non se situaron aínda sobre o 2016 e, no seo do movemento, aínda non houbo debate.

Programa, programa e programa

As cuestións de xestión ocuparon inevitablemente a maior parte do faladoiro, pero se achega o momento de empezar a falar de contidos, o programa da Capital Cultural. Trátase da principal petición desde Bruxelas e vaise a solucionar despois do verán, xa que é entón cando se porán nomes e apelidos aos artistas e iniciativas que virán a Donostia. Europa abriu o prazo até outono para presentar o programa. Por tanto, aínda que o tempo non sexa dabondo, o equipo que lidera Xabi Paya estará dentro dos prazos de xogo.

En abril, Itziar Nogeras presentou ao Padroado da Fundación un avance da programación, que días antes fora filtrado ao diario O Diario Vasco. Algunhas das cousas que se poden adiantar son rechamantes, por exemplo, que 10.000 músicos virán a San Sebastián dentro do Festival Europeo de Mozos Músicos, para ofrecer 1.000 concertos en tres días –este verán organizaron algo parecido a Birmingham–. Curtametraxes de directores vascos –Xullo Medem, Victor Erice e outros seleccionados no programa Kimuak–, e unha exposición sobre a aparición da violencia na historia da arte eran outras das ofertas deste avance do programa.

As linguas e a cultura minorizadas europeas e o valor da cultura como ferramenta para a convivencia centrarán a programación, se atendemos aos temas que Izagirre destacou. Describiu o proxecto como unha “oportunidade única” para realizar un “exercicio en profundidade” da man da cultura en Donostia e Euskal Herria: “Pasamos un conflito e hai que dar pasos para superalo. Temos que ter a capacidade de falar e vivir con normalidade, sen esquecer o que ocorreu, pero avanzando. Se serve para iso, non é pouco”.