Amikuze é unha das seis comarcas da Baixa Navarra. Composto por 27 localidades, conta con 9.000 habitantes. Donapaleu é o pobo con máis de 1.700 persoas. Linda cos territorios de Zuberoa e Biarno. É a rexión máis setentrional do Norte, e o eúscaro, naski, a máis débil do territorio. As razóns de ser o máis débil podémolas atribuír á xeografía, pero iso sería unha mirada demasiado simple.

Creación da asociación Zabalik

A asociación Zabalik Euskara Elkartea está vinculada á historia dos últimos 40 anos. Os franciscanos gozaron de gran popularidade en Donapaleu. A asociación comezou a germinar en 1983, en casa dos franciscanos: “Os franciscanos non se viron ben aquí, algúns eran sacerdotes de esquerdas e euskaltzales, e outros, de igrexa oficial, pechos. A uns dáballes boa reputación e a outro non sentáballes ben. O cura era un punto de acollida para os peregrinos e as asociacións sindicais e políticas”. Manex Erdozaintzi-Etxart era un dos franciscanos. Coñecido escritor e poeta. Morreu aos 50 anos, novo. En 1994 le rendiron unha homenaxe e en 1994 fundaron o grupo Manex gogoan na Igrexa de Santa María Hilaria.

En 2006, os amigos de Manex gogoan e Zabalik foron expulsados dos franciscanos. Os xefes franciscanos venderon a sede á Casa Consistorial e a sociedade quedou sen local: “É dicir, non vos expulsamos, pero quedades fóra. Sen refuxio, casáronnos como ratas”. O Concello podía ceder un local á asociación, pero non colaborou: “A principal función do grupo Manex Gogoan era reter o eúscaro. O eúscaro era o noso embrión. Quedamos á deriva, sen locais, pero desa necesidade expúxose unha reflexión que comezou a xestarse en 2008 e que se materializou en 2012. Celebramos a Asemblea Xeral. Aprobáronse os novos estatutos e formouse oficialmente o Grupo de Eúscaro Zabalik. Febreiro O mes cultural de Xoves é a nosa iniciativa máis coñecida. En catro semanas fálase de temas especiais exclusivamente en eúscaro”. A casa dos Franciscanos foi un refuxio especial, a única casa que abría a porta de Donapaleu. Na actualidade non existe, os locais de Zabalik non teñen os seus propios locais. Reúnense nunha sala da Mediateca do pobo.

Hai alguén aquí?

Asociacións Zabalik Alguén? En 2011 abriu na comarca unha revista titulada. Imponse a pregunta: “Tes algunha resposta?”. Resposta: “Sempre hai alguén, pero non sabemos medilo con exactitude. Hai alguén aquí? é como arroxar unha botella de mensaxe ao mar, estás a mirar cando chegará a resposta”. O 52% dos habitantes da Baixa Navarra son euskaldunes, segundo as enquisas. Pero eses datos, din, son interpretables. Os interlocutores cren que son menos fáciles. En Amikuze a situación é parecida, pero nesta comarca o eúscaro está aínda máis arrinconado: “Os aitatxi-amatxis sábeno, pero os que teñen ao redor dos 50 anos, por suposto, non o usan. A esa idade rompeu a transmisión, e os seus descendentes non teñen o embargo do eúscaro. Aquela xeración rexeitou o eúscaro, hoxe ven o eúscaro como cousa do pasado”. Existe un novo grupo de euskaldunes: os nenos da ikastola. Con todo, é unha minoría. A ikastola abriuse ao público en 1971. Escolariza ao 9% do alumnado da comarca. Puxulu resolve: “O eúscaro é unha cuestión dos militantes. A maioría da poboación vincula o nacionalismo coa política, non ve o eúscaro fóra da política. Falar en eúscaro aquí é facer política. Non admiten que a defensa do eúscaro póidase facer sen ser nacionalista”.

Zabalik axuda a vivir en eúscaro a nova xeración das ikastolas. Dentro do ciclo Xoves de Febreiro, a asociación traballou sobre o cooperativismo, o tratamento de residuos, as consecuencias do conflito político, a globalización ou a altermundialización. Nos entroidos, o grupo Kitzikazank organiza o Libertiment, a asociación e o grupo colaboran no evento. Este teatro popular reúne a moita xente. Os Xoves de Febreiro reúnen a preto de 60 persoas: “Esa é a nosa medida. O reto de hoxe é traer aos novos novos á nosa contorna, é unha boa festa para iso. No divertimento, os mozos xogan temas locais e temas delicados, nos roles das pinzas e outros personaxes. Os Xoves de Febreiro son boas iniciativas. Ikastola, Gau Eskola e grupos culturais reúnense en torno ao eúscaro”.

A asociación puxo a súa forza na formación na liña de Tallers per a Llengua (TELP). Aprender a adaptar a conduta das persoas que viven en situación de conflito lingüístico: “Como facer a primeira palabra en eúscaro? Isto vai unido á propia psicoloxía. En maio reunímonos dez persoas con Xtri [o lingüista Juan Carlos Etxegoien], e falamos sobre as teorías de Txepetxe. Logo, ese grupo mostra, dalgunha maneira, a un grupo máis amplo de amigos a forma de achegarse ao público en eúscaro”.

“Amiñi bat amiñi bi, euskaraz bizi giten bizi”, di a lema dos euskaltzales de Amikuze.