Jasone Cenoz é catedrática de Ciencias da Educación na UPV/EHU. No sistema educativo da CAV, o seu grupo concluíu en 2004 un estudo sobre o multilingüismo e a idade. Realizaron un traballo que hoxe en día non se podería levar a cabo en Hego Euskal Herria: aprenderon inglés aos 4 anos, aos 8 e aos 11 anos recibiron “akuri” aos alumnos. Despois de cinco cursos aproximadamente, con 9, 13 e 16 anos realizóuselles o exame de inglés. Tamén realizaron outras dúas probas: cando cada grupo de idade tiña 12 anos e tiña 16.

Cales son os resultados da investigación? Tiveron vantaxe os que empezaron aos 4 anos?. “Notamos un pouco de melloría, pero un pouco, o que se aprende é bastante limitado. Non é unha panacea, non hai maxia”. É dicir, non se pode pensar que se convertan en falantes de alto nivel porque empezan aos 4 anos. Cenoz destacou dous compoñentes. Por unha banda, o inglés é unha lingua estranxeira nos nosos centros, os nenos non escoitan por exemplo na rúa, non o usan cos seus amigos, non é o máis habitual na televisión ou nos videoxogos. Doutra banda, na escola só aprenden inglés durante dúas horas, outra cousa é si van á academia ou aos campamentos.

Cenoz explícanos que estudos de EE.UU. e Gran Bretaña demostran que os nenos inmigrantes aprenden o idioma estranxeiro mellor que os seus pais. Con todo, isto non significa, simplemente, que porque son nenos aprendan mellor e máis rápido: "As condicións non son as mesmas. A relación coa lingua é estreita, as clases recíbense en inglés e os amigos fáiselles nesa lingua”. É dicir, moitas horas do día están inmersas no inglés, probablemente ao contrario que os seus pais. Con todo, demostrouse que os que iniciaron estas investigacións teñen algunha vantaxe. Si comparamos ao inmigrante de 4-5 anos co seu irmán ou irmá de 9, o pequeno chega a dominar mellor a lingua estranxeira. Por tanto, empezar máis cedo ten máis beneficios nesta situación, pero non nun neno que non cheira inglés máis de dúas horas á semana.

Non ten, entón, vantaxe o empezar de pequeno? “Na pronuncia dise que se adaptan mellor. Pero cos profesores de aquí e traballando durante dúas horas? Nin sequera na academia co profesor de orixe. Para obter a pronuncia necesítase un input lingüístico masivo”. En caso de atopar algunha mellora, Cenoz cita o oído e a tranquilidade para falar, sabendo que non está probado en ningún tipo de investigación: “Quizá un pouco máis de audición… Quizais, aínda que non o digas ben, as cousas non se pon tan nerviosas…”.

Cenoz pídenos que nos fixemos nos alumnos que estudaron euskera no modelo A, e cree que podemos comparalo co ensino do inglés: “Traballan unhas tres horas á semana, aprenden algo, pero non é marabilloso. Aprenden eúscaro máis horas que o inglés e o resultado sabémolo”.

Non ten sentido empezar aos 4 anos? É mellor volver á primeira, a estudar aos 8 anos? “Quizá con 8 anos e facéndoo máis intensivo sería mellor, quizá si, pero non está demostrado. Non creo que volvamos á primeira, os pais, os centros educativos e a sociedade non a aceptarían”. Cenoz deu por bo o sistema que se utiliza para dar máis horas de inglés na Educación Secundaria Obrigatoria, é dicir, para ensinar materias en inglés.

Cenoz apenas nos contou as vantaxes de establecer un inglés temperán, pero deixou claro que dedicar dúas horas á semana non prexudica aos nenos. Para aprender euskera, por exemplo, non xera ningún problema.

Uri Ruiz Bikandi: “O modelo CLIL ten éxito en contornas elitistas”

Na UPV/EHU, Uri Ruiz Bikandi é profesora de Didáctica da Lingua na Escola Universitaria de Maxisterio de Vitoria-Gasteiz. Na súa opinión, non merece a pena empezar aos 4 anos, aprender inglés a pingas, e ademais parécelle que é un gasto inútil. En xeral, non ten sentido e menos na nosa situación: “Si temos un compromiso co eúscaro, o importante é dar ao eúscaro o maior espazo posible para que, dun momento a outro, póidanse incluír outras linguas. Coa introdución temperá do inglés podes perder o espazo que tiñas para o eúscaro. En Navarra fixérono”. Non cre que prexudica a outras linguas o ensino do inglés en poucas horas –aludiu aos estudos de Jasone Cenoz e Carmen Muñoz–, pero si á forma de vida escolar, á formulación educativa, á hora de ter uns malos logros.

Entón, cando é bo comezar a aprender inglés?. “Pode empezar cada vez máis forte. É moi dubidoso que teña vantaxes só por ser neno para aprender idiomas, parece que ten vantaxe en pronuncia e sintaxe, pero cando recibe o idioma en cantidades moi elevadas”. No modelo de inmersión púxonos un exemplo dos falantes de castelán que aprenden todo en eúscaro. Estes alumnos, en casa e na rúa, fano todo en castelán e no colexio todo en eúscaro. Ao ser nenos, tamén están a aprender a lingua de orixe, están flexibles. Nestas condicións, é posible que a infancia sexa unha vantaxe para a aprendizaxe do eúscaro, si introdúceselles unha chea de horas de segunda lingua, de eúscaro.

A Ruiz parécenlle dous elementos importantes neste tema: cando empezar a aprender –o que acabamos de expor– e o modelo de ensino CLIL (Content and Language Integrated Learning). Na CAPV recibe o nome de Aprendizaxe Integrada de Contidos e Linguas. O proxecto Eleanitz da Federación de Ikastolas baséase nese obxectivo. Cada vez quérense integrar máis linguas no sistema educativo e non hai horas para todo. Por tanto, en lugar de aumentar as horas de aprendizaxe da lingua estranxeira, impártense materias en devandita lingua. En resumo, isto é CLIL. Segundo Ruiz, lembrando o traballo dos investigador Amos Pairan (Content and Language Integrated Learning: Panacea or Policy Borrowing Myth? ) Este modelo ten éxito en contornas elitistas: “Si os alumnos non dominan o idioma non poden dominar a lección. No modelo de inmersión en eúscaro, en xeral, os alumnos teñen unha base máis sólida e pódense adaptar ás materias, pero o nivel de inglés é moito máis baixo e necesítase un nivel de dominio”. Si o profesorado ten un nivel alto de inglés, cultura en xeral, o alumnado ten unha contorna socio-cultural moi ben… Ruiz cre que está a medio camiño, é dicir, que á hora de propor CLIL para todos os centros hai que ter coidado, porque pode ser unha actitude contraria á xente corrente. Lembrou o exemplo de Finlandia, que só o 14% dos alumnos estudan no modelo CLIL, “e son pioneiros no ensino, teñen profesores punteiros, a igualdade social é a máxima… Todo iso axuda a ter bos resultados”.

Si o inglés temperán non ten vantaxes importantes, por que se mantén? A Federación de Ikastolas comezou a probar o inglés temperán en varios centros no curso 1991-1992. Posteriormente, estendeuse a todas as ikastolas e o Goberno Vasco á rede pública. Naquela época, no ano en que se comezou a implantar o modelo na escola pública, Ruiz reuniuse cun gran número de profesores e preguntoulles por que razóns pedagóxicas decidiron iniciar a súa escola aos 4 anos: “Non sabían responder. Os colexios podían elixir empezar aos 4 ou aos 8 anos, a maioría pediron ao Goberno Vasco empezar aos 4, como fixeran as ikastolas. De feito, empezar a dar o inglés axiña que foi o primeiro paso para gañar ou non perder clientes”. Segundo Ruiz, si fósemos serios, teriamos que facer cálculos para analizar as vantaxes que ten ensinar inglés a partir de 4 anos, e para non prexudicar, como sucedeu en Navarra, o ensino do eúscaro.

Itziar Elorza: “Non hai investigación que diga que o eúscaro saíu en detrimento”

Na UPV/EHU, Itziar Elorza é profesora da Escola Universitaria de Maxisterio de Donostia-San Sebastián. En 2011 finalizou a súa tese sobre o proxecto Eleanitz posto en marcha pola Federación de Ikastolas no curso 1991-1992. Antes de comezar a traballar na universidade, realizou unha traxectoria profesional de 25 anos na Federación de Ikastolas, e entre 2004 e 2011 foi responsable de idiomas da Federación de Ikastolas.

Na súa tese, a Federación de Ikastolas deunos unha garantía académica ao traballo realizado durante 20 anos. O proxecto Eleanitz xestiona catro idiomas (eúscaro, castelán, inglés e francés), a base é o modelo CLIL mencionado por Ruiz e comeza a aprender inglés aos 4 anos. En canto á introdución temperá, fai 20 anos puideron facer a comparación. Algunhas ikastolas comezaron a dar clases aos 4 anos e outras aos 8. Compararon os dous grupos durante doce anos e chegaron á conclusión de que: Os alumnos de 4 anos tiñan mellor nivel de inglés ao finalizar a Educación Secundaria Obrigatoria. Podemos crer, pois, que esta diferenza se debe a que se empezou antes. Con todo, Elorza non nos confirmou nada disto: “Non podo dicir que sexa porque empezaron aos 4 anos, senón porque formaron parte dun proxecto especial”. No proxecto Eleanitz tivéronse en conta os seguintes elementos: o traballo de metodoloxía continuo; o traballo en calidade de investigación; o gran seguimento da proposta didáctica e do currículo; o esforzo na formación do profesorado; as reunións con pais e nais, profesorado, claustros… Iso e outros moitos elementos mencionounos Elorza. É dicir, produciuse unha gran acumulación de enerxía, recursos e sabedoría no proxecto. Un traballo impresionante ha permitido que o grupo experimental teña mellores resultados que o resto de grupos.

Elorza cre que a Federación de Ikastolas ten beneficios na Educación Infantil. “Non se poden medir nas avaliacións lingüísticas habituais, pero é posible que funcione mellor na competencia comunicativa ou que teña unha sensación máis axeitada respecto ao inglés. Os profesores senten”. Preguntado por si é rendible para a sociedade ensinar inglés entre 4 e 8 anos, respondeunos que pode ser dubidoso: “No caso de que se incorporen os mesmos recursos económicos e fágase doutra maneira, por exemplo nos centros máis pequenos ou na mesma clase con dous profesores…”. Na liña de Cenoz e Ruiz, considera que non hai milagre, aínda que naqueles primeiros anos pensouse que ao ser pequenos, pronto aprenderían inglés. “Os nenos pequenos teñen unha gran capacidade para asimilar as linguas, pero no contexto natural, cando teñen un input enorme, non dúas horas á semana e un profesor con 25 nenos”.

Elorza non se preocupa polo inglés, senón polo eúscaro. Na tese de Elorza sostense que o plurilingüismo é beneficioso e realizou varias comparacións para demostralo. O eúscaro e o castelán non sufriron danos pola introdución temperá do inglés e pola impartición dunha materia en inglés, mentres que os castellanoparlantes aprenderon máis euskera, e tanto os vascoparlantes como os castellanoparlantes obtiveron mellores resultados nas probas de castelán. “Non hai investigación que diga que o eúscaro saíu en detrimento”. Para Elorza, non se trata de cando empezas a aprender inglés, senón de como o fas. “Na Federación de Ikastolas nunca se estudou o inglés pola súa banda, sempre se tomaron todas as linguas á vez”.

Os pais están axitados, os nenos e nenas comezan a coñecer a terceira lingua en Educación Infantil e, aínda por riba, lévana á academia. Cando se puxo en marcha o proxecto Eleanitz crían que se evitarían as academias: “Se a escola o fai ben non hai necesidade de realizar traballos complementarios no exterior. Con todo, xeramos un efecto contrario. Produciuse a presión do inglés”.

Estamos a escoitar anuncios para levar aos nenos e nenas dun ano á academia. “Non merece a pena. Non lle vai a facer dano, pero o dixemos, se pos ao neno desa idade durante cinco horas ao día aprenderá inglés, pero nesta sociedade terémolo que facer co eúscaro, non?”.

E coa carga do inglés sobre a cabeza, empezamos a falar de si non nos relaxamos no referente ao eúscaro. Se non é o máis fácil para os pais e nais pór recursos para que os nenos e nenas aprendan inglés, e si non é moito máis complicado que os nenos e nenas fágano en eúscaro, que os pais e nais fágano como modelo, é dicir, cambiar o hábito de facer en castelán. Pero iso deixarémolo para outra ocasión.