En que medida pode ser unha solución cooperativista? En realidade, o cooperativismo –o participatismo- é a solución porque transmite outros valores en lugar dos valores dominantes na sociedade da globalización financeira. Propón unha filosofía diferente fronte a unha economía orientada exclusivamente a satisfacer os intereses dos investidores. O cooperativismo propón unha auténtica democracia económica, coa participación dos socios traballadores, xa que os traballadores son produtores e á vez propietarios da empresa.

Hai unha gran diferenza. A cooperativa é unha actriz de capitalismo, de mercado, pero non é unha empresa capitalista. Como define Marx o capitalismo? Cando o home explota ao home. Por definición, nunha cooperativa non existe tal explotación. Unha cooperativa é unha asociación de autónomos que se reuniron voluntariamente ao redor dun proxecto económico, de traballadores que decidiron traballar conxuntamente.

O cooperativismo ten valores como o apoio mutuo, a responsabilidade, a democracia, a igualdade… Todo o contrario do funcionamento egoísta e explotador do capital financeiro na era da globalización. Por suposto, suponse que os socios dunha cooperativa traballan cun espírito honesto, con transparencia, con responsabilidade… A empresa capitalista tradicional non sempre o permite.

A cooperativa ten uns principios que non existen en empresas que só pensan na rendibilidade, que non existen en empresas que buscan satisfacer as esixencias dos accionistas. Podes integrarche libremente nunha cooperativa, ten unha xestión democrática e colectiva, o traballador pode participar na economía e nos beneficios, a cooperativa ten máis autonomía, máis independencia, a cooperación entre cooperativas fomenta a axuda mutua. En definitiva, a cooperativa presta atención á súa comunidade.

Isto non quere dicir que sexamos idealistas ou que pensemos que todos os que traballan nas cooperativas son anxos. Sabemos que moitas cooperativas percorreron o mesmo camiño que as empresas capitalistas tradicionais, que os socios teñen un desexo bastante egoísta de participar máis en beneficios. Pero a filosofía profunda do cooperativismo é un contra-modelo, máis necesario que nunca neste mundo globalizado.

Vivir ben en Ecuador e Bolivia

Comparo esta ideoloxía cooperativista, participativa e solidaria co proxecto que está a aparecer en Latinoamérica. Tanto os ecuatorianos como os bolivianos o chaman sumac causai. Que significa esa palabra? Vivir ben. É a filosofía de vivir ben. Nas Constitucións de Ecuador e Bolivia introduciuse esta idea: engadiron os principios de vivir ben. O Estado ten a obrigación de atender as necesidades básicas da poboación. Este proxecto enfróntase ao proxecto do estado neoliberal.

Moitos países de América Latina nos que hai gobernos progresistas son consecuencia da destrución do estado neoliberal, que supuxo a retirada do seu patrimonio á sociedade. Cando os pobres non teñen nada, aínda teñen un patrimonio: o sector público. Un pobre que non ten nada, ten escola para os seus fillos; un pobre que non ten nada, ten un hospital gratuíto para el e a súa familia; un pobre que non ten nada, ten transportes públicos baratos subvencionados polo Estado e pode ter unha vivenda. Cando se privatiza a escola, cando se privatiza a clínica e a sanidade, a vivenda ou o transporte, está a roubarse ao pobre ese pouco que tiña, o patrimonio que compartía o estado coa sociedade. Non hai que pensar que o estado neoliberal poida pór nada cando se privatiza, como se está facendo en tantos sectores. En realidade, á colectividade desa nación estáselle roubando un dereito, un ben, un patrimonio.

Como responderon os estados de Ecuador e Bolivia? Ben o principio da vida enmarcado e perpetuado na Constitución. Trátase de garantir ás persoas a satisfacción das necesidades básicas, a calidade de vida, a morte digna, o amor e o amor –todo isto está na Constitución de Ecuador–, o florecimiento da harmonía e a saúde coa natureza, a sustentabilidade das culturas e linguas minorizadas, o tempo libre para a contemplación, a emancipación… Nunha cooperativa hai liberdade para facelo, porque o cooperativista participa de forma consciente nunha empresa tan singular. A cooperativa é moi diferente das empresas explotadoras e egoístas que poden existir no capitalismo, e das que buscan a rendibilidade pura, o que permite crear unha nova filosofía.

Por suposto, en moitas cooperativas o problema é como destacar a participación, como organizar a democracia participativa na actividade da cooperativa. Iso significa que hai que manter a democracia participativa, estimulala e propola continuamente.

Cooperativismo “improvisado” en Arxentina

Recentemente visitei Arxentina, visitando varias cooperativas xurdidas de empresas ocupadas por traballadores. Cando se produciu a crise de 2001 en Arxentina, os propietarios e empresarios de sectores moi diversos –xa sexan fábricas de zapatos ou hoteis– debían aos traballadores tantos soldos e intereses que decidiron pechar a empresa da noite para a mañá e irse ao estranxeiro. Pero moitos traballadores ocuparon estas fábricas e organizáronse en cooperativas para seguir producindo e sendo rendibles.

Foi unha gran experiencia adquirida neste dez anos con este improvisado cooperativismo. Eles mesmos din que é importante lembrar sempre aos socios que forman parte dunha cooperativa, que non son asalariados dunha empresa, e que hai que estimular a participación. A solidariedade, o diálogo e a relación entre o socio e a xerencia deben articularse de forma permanente. Tamén é moi importante para eles imaxinar e facer innovacións na estrutura organizativa da cooperativa, non deixar que se eternicen as estruturas da cooperativa, buscar novas formas que saian dese ritmo repetitivo que leva o tren. Dos miles de debates que tiveron, conclúen que o socio ten a obrigación de asumir unha responsabilidade económica e social dentro da cooperativa.