Todos debuxamos de pequeno...

E por que non aumentalo? Por que se perde a paixón polo debuxo e a arte no camiño? Desde pequeno utilicei o lapicero na man, e desde moi pequeno collín o debuxo satírico. Son dos que cren que cada cal se crea no mundo cunha tarefa concreta. Quizá porque atopei a miña moi cedo. Nunca decidín nada, as circunstancias leváronme dun lado a outro. Tratei de evitar obstáculos, de non chocar, loitei por manterme na superficie da auga, pero sempre seguín a corrente da vida. Son un afortunado, nunca atopei dificultade suficiente para pór en dúbida a miña orixe no mundo. Como en todos os ríos, houbo épocas nas que as augas estaban moi estancadas, épocas de caudais rápidos, pero sempre seguín a dirección marcada pola corrente.

As augas baixo o franquismo son necesariamente turbulentas para un artista satírico?

As ditaduras sempre teñen as espadas afiadas, as linguas e as mans dispostas a cortalas, pero non tiven ningunha dificultade. Intuín facilmente o que podía vir e moveríame comodamente en busca de espazos, recorrín a revistas culturais que non estaban empeñadas na política. Prometíanmo e ofrecíanme unha serie acorde ás miñas ordes. Tiña unha linguaxe muda e moi visual, infestado de códigos que interpretar, difícil de censurar. Pasado o franquismo deime conta do que era realmente a ditadura. Até entón, iso era o que había. Por iso nunca sentín prisioneiro, sempre atopei a maneira de dicir o que quería dicir.

E despois do franquismo? Os temas da censura están a dar moito que falar.

A primeira época da democracia foi unha época de efervescencia. Todo estaba moito máis aberto que agora, espíritos máis libres que agora. Agora a xente está máis clasificada, máis etiquetada, cada un ten que coidar a súa parroquia, pero entón rompían todos os diques e a auga fluía por todas partes. Así pois, é difícil medir tanto os traballos da censura como os da autocensura. Eu sempre me puxen límites e dentro deses límites bailei a boneca. Sempre tentei ser posuído, non busquei provocacións, preferín comunicación orientada á comprensión da situación. Por exemplo, o sorriso non é imprescindible para min. É máis, na maioría dos casos paréceme un desactivador. Iso si, desde a risa ou desde o pranto, todo ten que ser capaz de análise. Aí non pode haber censura.

Debuxa a túa cabeza.

Son un supervisor do que vivimos, un transcriptor da observación. Ese é o instinto do debuxante. Daquela cada un ten os seus ollos, a súa posición para mirar ao mundo, a súa mochila ás costas... A neutralidade trabállase sabendo que a neutralidade total é imposible. Non son un profeta, senón un observador neutro cheo de pensamentos persoais. Pouco máis, todos sabemos o que está a pasar, cal é o espírito da nosa época. Aínda que haxa interese en ocultar algunhas cousas ou desviar a nosa atención, a maior parte está á vista. Por iso, a miña loita diaria é ver o que está á vista. Para iso é moi interesante mirar ao presente desde o pasado ou desde o futuro. Situarnos noutro territorio e ver as cousas como van ser ou foron dá moitas pistas sobre o que vivimos.

Que relación tes coa actualidade?

A actualidade non me interesa. Leo os xornais, sei o que está a pasar, pero non creo que poida darse conta da importancia e o tamaño das cousas sen deixarme decantar. O que segue a cegas o que está a suceder, termina cunha fatigosa lingua na boca e, afogado, como se pode dicir algo serio? Por iso, o que me interesa non é a actualidade, senón o presente, e non o que nos presentan como presente, senón o presente real. Debemos entender que a mellor maneira de informarnos é o silencio. Sen silencio non pode mirar ao seu ao redor con serenidade, non pode atenderse a si mesmo. O ruído que se ouve ao teu ao redor non déixache ouvir o eco que as cousas teñen en ti. Que o ruído é interesado? Vale, pero eu creo na responsabilidade persoal, e cada un ten que saber como usar as ferramentas que provocan o balbordo, cando acendelas e cando apagalas. A existencia de intereses contrarios non nos exime das nosas responsabilidades. Somos persoas, non máquinas.

A persoa ten a cara e as caras das persoas que aparecen nos seus debuxos nunca aparecen limpas. Por que?

É unha técnica, unha elección. Non me gusta asociar as cousas cunha cara. Si asociamos as responsabilidades das situacións a persoas concretas, chegamos a crer que cando estas persoas desaparezan soluciónase o problema. Iso non é así. Esas persoas son monicreques do momento, actores do momento. A min interésanme o guión e os guionistas, os actores non me importan! Cando un actor enferma, cambia de actor, pero o guión segue. Por iso creo que a identificación nos confunde. Ademais, teño a ambición de atravesar o tempo e a miña época. Non quero que non entenda mañá o que fago agora porque ninguén sabe quen é un personaxe. Quen se acordará mañá de Rajoy, de botíns, de Zapatero ou do rei Juan Carlos? Ninguén. Desde o instinto da arte ou da plástica tes a vontade de perdurar no tempo, e as situacións atravesan moito mellor que as caras.

O instinto da túa arte non esíxeche moita cor.

O desexo de liberación total do espírito lévame, e a cor sempre goza do contido. A beleza do branco e negro é unha formulación no seu conxunto. Si o momento pídemo ou si funciona plásticamente, de cando en vez engado unha pinga de cor aos debuxos, pero ao colorear non vexo sentido. A austeridade, no sentido básico da palabra, é valiosa en todos os campos. Isto é o que me parece falta e o que necesitamos. A austeridade non é pobreza. A austeridade é oporse a este sistema de consumo, unha maneira de facer cambiar o rumbo do camión que nos leva contra a parede.

Que queres modificar nas túas cintas humanizando animais e plantas?

Humanizar seres vivos, con alma, non é pecado. Como a violencia me resulta insoportable, empatizo constantemente con animais e plantas. Esta forza tragámola cada vez que comemos un animal mal tratado. Danámonos cada día que botamos un produto tóxico ás plantas. A humanización de animais e plantas é unha reivindicación para ter en conta a nosa contorna. Estamos en paz coa nosa contorna? O noso ser ten sentido fóra desta contorna? Quen vai pagar as débedas coa contorna que estamos a acumular? A intelixencia que se dedica ás políticas ou debates filosóficos vanidosos debería ocuparse tamén diso. Esa é a base de todo.

Na base das túas viñetas hai texto e debuxo. Cal é a relación entre ambos?

A relación debe ser equilibrada. Non se pode casar un bo texto cun debuxo pobre, nin ao revés. Ambos demandan atención, ambos con calidade. Por iso busco no texto a sinxeleza que busco no debuxo. Todo está moi meditado, só apareza o imprescindible, nada de máis, nada de menos. Austeridade no debuxo, austeridade no texto, austeridade na vida. Por exemplo, rexeitamento conscientemente o tratamento dixital. Prefiro a procura e o traballo artesanal, que se adiviñe a man. A formulación que teño na cabeza convértese nun debuxo como se revelan as fotos. A man adquire sentido sobre o papel. O que nega o papel e a man é moi frío para o meu gusto.

Papel e man, parece falar do futuro da prensa.

Teño a sospeita de que queren facer desaparecer o papel. O papel é un documento, un testemuño. Outros se poden cambiar facilmente, bórranse rapidamente, deixan poucas pistas... Pero os negocios importantes esixen papel. Os medios de comunicación están moi enfermos, porque a sociedade está moi enferma. A cura dos medios virá da cura social, e só a curación persoal pode dar lugar a unha cura social. Sempre deixamos as culpas e as responsabilidades para os demais, sempre sinalamos ao veciño. Téñennos que dicir cal é o problema, presentar a solución, marcar a dirección... Non debería cada un ser dono do seu mundo? Ser dono de nós mesmos, do mundo, do amor e do odio curaranos. De aí todas as solucións. En canto á prensa, seguramente necesitariamos menos medios dos que temos. Veriamos mellor como actuar ante os problemas, onde e como podemos influír, cal é a nosa mellor localización. En todo caso, os medios son intermediarios e o exceso de intermediarios é malo en todos os casos. Se puidésemos influír directamente nas cousas, os intermediarios non terían dabondo, pero non terían a importancia que teñen actualmente. Con todo, iso non quere dicir que o xornalismo non teña futuro. O xornalismo é información e a información sempre será necesaria. Que valor ten a saturación de información sen capacidade de criba?

O diario O País, que publica os teus traballos, non vive os mellores momentos. Como che afecta isto?

Non me instalo no xornal. Non me implica no medio no que traballo, máis aló de dar o mellor do que sei facer. Non vou á redacción, non se que se coce alí, non sei como funciona un xornal. Eu traballo no meu estudo, desde onde miro o mundo. Polas mañás lin os xornais e collín notas sobre o que me interesa, cortei un par de fotos cos ollos e estou a falar cos amigos que me pintan ou me visitan. Despois de comer, estudei as ideas que fixeron o camiño, decido que é o que ten a forza, e empecei a debuxar. Terminada a sesión de debuxo, decido, segundo demándemo a intuición e a situación, que vou publicar ao día seguinte. Poida que sexa un de hai seis meses ou o último que redondeou esa mesma tarde. Esta rutina metódica diaria é a miña caparazón, para ben e para mal.

Debuxarías o mesmo nO País, O Mundo ou ABC?

O lóxico é traballar para un medio que non sexa conflitivo para ti. Se vas debuxar ao contraxeito continuamente, tarde ou cedo, estarás a rebentar. Desta forma, o medio debe aceptar e respectar a súa liberdade, proporcionarlle a forma de facer o que vostede cre que debe facer, non dicirlle sobre isto e non sobre isto, non debe porlle ningún tema... Nunca o admitín nin o admitirei. Cada vez que me deron un tema, apresureime a pensar no que diría. Aínda que se trate de todo o que estea presente no aire, o debuxo debe sacalo de ti mesmo. Non creo nos impulsos externos forzados.

Sobrevive o impulso do artista até a morte? Non se retira nunca?

O máis habitual é non xubilarse, morrer no traballo. Como estás sempre estudando, sempre tes un desexo de matar cun lapis. Quizá un día os medios non existirán, botaranme, ninguén quererá publicarme libros, pero ninguén poderá impedirme o pracer de pintar e debuxar para min. Por iso non me preocupa quedarme sen espazo para publicar. Mentres tanto, como até agora, seguirei a dirección que me marca a corrente, tentarei manter o meu nivel máis alto, aprendendo cada día algo, abrindo as portas á linguaxe. Paréceme imprescindible dar paso á linguaxe satírica. Está obsoleta, enmohecida, e aos poucos vai adquirindo toda a súa capacidade expresiva. Descubrir novas formas de expresión é o camiño. Só así se pode facer unha obra mestra que todos soñamos e nunca chega.