Convencida de que a danza é máis que un corpo en movemento, con este proxecto deuse o salto a Asociación Vasca de Folklore Ortzadar. Este ano cumprirá corenta anos e doce deles, leva traballando esta idea. A UNESCO quería dedicar un espazo á danza vasca dentro dos patrimonios inmateriais que lle transmitiron. Co obxectivo de darlles un certo apoio, púxose en marcha un proceso de documentación, que hoxe foi denominado Atlas das danzas de Navarra.

Aínda que o camiño comezou cunha lista de nomes, o membro da asociación Karlos Irujo subliñou que o obxectivo non é tanto facer inventario como conformar unha lista. Porase o foco na danza e non na danza, abrindo unha ficha a cada un deles e facéndoos públicos de forma “atractiva”. Definiranse o nome, a geolocalización, o desenvolvemento, a descrición, as fotografías, os vídeos, as pezas, a partitura e a música. Trátase dun portal dirixido ao bailarín, ao investigador, ao amante da cultura, ao afeccionado da fotografía e a todo aquel que teña curiosidade pola danza.

Moitas danzas de Navarra volvéronse populares no resto de Euskal Herria: Tal e como se estenderon as danzas de Bizkaia na terceira década do século XX, Irujo sinalou que agora a influencia vén do leste. Por razóns históricas ou orográficas, Navarra púxose en contacto con outras sociedades e achegoulles un movemento cultural. De aí a diversidade que se dá nas danzas: “Quizá por iso agora Navarra ten máis importancia que no pasado”. Neste sentido, Irujo declarou que o atlas recolle danzas vascas, ante a dúbida de si os 'vascos' definen a xeografía, a administración ou a cultura: “Nafarroa é Euskal Herria e, por tanto, haberá danzas vascas, aínda que sexan de diferentes orixes”.

As danzas están a converterse en arquivos e estase creando unha páxina web. O traballo está a saír adiante con ilusión pero con dificultade: “Estamos a traballar no noso tempo libre e temos que escribir, corrixir e buscar fotos. Somos amateurs, ademais… Moito traballo”. Para facer público o Atlas queren ter preparadas polo menos dez fichas de bailes e para xuño esperan que estea dispoñible na rede. Con todo, a dispoñibilidade dos detalles de cada un deles será un traballo a longo prazo.

Ademais da sabedoría que lles proporcionou a longa traxectoria de Ortzadar, nos últimos anos dedicáronse tanto á exploración das bibliotecas como á investigación previa. Con todo, Irujo subliñou que se trata dun proxecto que se está levando a cabo en auzolan, porque queren que o atlas sexa de todos e para todos, porque para identificar e coñecer os cambios que se produciron é imprescindible a participación dos protagonistas. Así mesmo, asegurou que nunca se pechará a lista: “É só un punto de partida. A partir de agora teremos que facer un ciberauzolan”.

Cambios de sitio de guerra

A tradición enténdese como identidade e vínculo cos nosos antepasados. Pero Irujo di que só sobrevivirá si vaille ben ao mundo e aos valores de hoxe: “A tradición fala do presente da sociedade que se utiliza”. Por tanto, di que a actualización ten que ver coa tradición, que é o que se actualiza. E tamén co futuro, porque “mostramos aos descendentes como somos con esa expresión”. Ademais, o atlas recollerá os cambios que experimentaron as danzas.

Ortzadar Elkartea identificou con facilidade as danzas que chegaron de xeración en xeración até a actualidade. Engadiu que, do mesmo xeito que outros moitos elementos da sociedade, as danzas sofren cambios, aínda que seguen sendo tradicionais: “As danzas de Cortes son agora bailadas tamén por mulleres, pero iso non lle resta o carácter tradicional”. Di que dentro do desenvolvemento que vai traballar cada ficha van caber todos os cambios: desenvolvemento de traxes, de movementos... “As novas solucións, a palabra tradición e a danza que xorden cando a sociedade se divide convértense en lugares de guerra. Tamén aparecerá no atlas esa loita que vén dando desde hai tempo”, sinalou.

Tendo en conta que os mestres e mestras producen cada ano novos bailes e melodías, engadiu que se producen cambios constantes: “A danza utilízase cando é útil. En Euskadi chegaron ao século XX nunha situación moi complicada. Pero a sociedade vai cambiando e iso mantenos vivos”. A danza lévana a cabo os dantzaris e nos materiais gráficos que fixeron até agora dixo que “desgraciadamente ” a maioría é masculina. Con todo, coa alta participación das mulleres, crearanse documentos.

As danzas que se facían no seu día convertéronse hoxe en día en tradicionais e, talvez, hoxe en día estase creando unha tradición. Entendida como unha “manifestación expresiva” da xente, son moitas as fotos que se poden sacar agora. Algunhas tradicións pérdense e outras nacen. Atlas reúne a todas as persoas que até agora sobreviviron, recuperadas ou inventadas no camiño, “sen deslegitimar”.