Hai cousas que facer, algo que aprender, algo que queixarse... Pero, como dicilo? Os cidadáns temos que traballar na transmisión, profundar nas relacións, aí está a clave. Son palabras dos bertsolaris de Urruña, Sustrai e Odei. Temos que coñecer o que fomos para definir o que queremos ser. Ese é a lema que nos fixo chegar o Zintzarrotsa de Urruña.

Os temas en Euskal Herria non son insuficientes, Urruña leku: Parque de Santa Flora, empresa Conserver XXI ou Asociación Berttoli no pasado, tanto no TAV como na actualidade. Os súbditos tamén: señores bastos ou cidadáns empedernidos.

Escoitamos á agricultora Ttotte Mendigaine e ao banqueiro Sakelbero con motivo do TAV. O campesiño estaba acompañado polos pícaros, o banqueiro polos xendarmes. O señorito apresurouse a ir a París, un simple cidadán que tiña que atar á súa nai á terra. Tamén escoitamos –en cuestión de vascuence–, o mentsa Finfin amiñi e a arrogante Mademoiselle. Ibai Gorri e Larregorri pelexáronse despois. O frantximento afirmaba que o eúscaro é a lingua dos merlos que nos levan ao fígado, o mozo impúxose con firmeza ao colonizador.

A señora Kutzu trouxo á praza unhas historias escuras: Florenia e Conserver XXI transformados en Santa Flor. Percibimos a horrible alma da ministra Michelle Alliot-Marie no aire. Os cheiros ás escariedades ou ás fraudes do pasado non deixaron a praza aínda. Tamén falou o cidadán anónimo, que temía que lle dixese o seu nome. Os casos que se produciron na asociación do pobo de Berttoli non foron resoltos. Ademais das metralletas, tamén gardaban os mísiles. Uxera, procuradora do estado ou fiscal, non pecha facilmente os dossieres do pasado. Tanto os señores como as autoridades miran con desconfianza á mocidade actual. A nova, Iluna, pediu o desaloxo dos cárceres e a construción do Gaztetxe da localidade.

Xogáronse tres escenas, xulgáronse distintos temas ou cuestións, e actuaron varios actores. Uns mellor que outros no seu papel. Necesidade de traballar a transmisión. Representáronseme as obras do dramaturgo Antton Luku, que estaba entre os espectadores. “A miña preocupación é a transmisión, a conversión do actor en creador”.

A lema “O imposible feito con esforzo” disipou esas fugitivas desesperacións. O xuíz, a xuíza e o avogado retiráronse a deliberar. Os enfrontamentos entre as varillas e os tenedores, os xendarmes, foron os que aceleraron as almas dos espectadores. As cancións dos músicos fusionaron pasado e futuro, acariñando o presente. Os danzaríns moveron as campás ao compás da comitiva. Os bertsolaris volveron pór en orde os temas e as palabras: Rimaron “esperanza” e “saber” para acabar. Declararon que a decisión está nas nosas mans. Que os dereitos non son meras reivindicacións, que os dereitos se exercen inexorablemente a diario.

Por fin coñecemos as decisións de Jujea: a favor das reivindicacións populares, a favor das sensacións. Con todo, os cidadáns temos que aprender a facer os nosos dereitos. A min pareceume extrema a sentenza, que ordenou que os xuíces se pronunciasen. A xustiza non depende só dos xudeus, nin dos sabios, nin dos ments.