Si realmente Rafael Sebastián Guillén é o home que esconde Subcomandante Marcos, un intelectual creado en Tamaulipas en 1957, cumprirá 57 anos o 19 de xuño nalgún recuncho da selva. Pero o 24 de maio confesou a todo o mundo que ese espectáculo de Marcos era unha trampa: Do mesmo xeito que o Goberno mexicano, os principais medios de comunicación buscaban unha imaxe que lles facilitase o traballo dos zapatistas.

“Entre A Luz e A Sombra. Ultimas palabras de Subcomandante Marcos antes de deixar de practicar” di nunha pasaxe: “Quen amen ou odiado a Marcos saiban que teñen un holograma que amar ou odiar. (...) No pobo no que nacín e crecín non haberá casa museo nin placa metálica. Ninguén vivirá a expensas de Marcos, un subcomandante. Non se herdarán o seu cargo nin o seu nome. Nada de conferencias no estranxeiro. Nos hospitais de luxo non se pode atender. Nin viúvas, nin heredoras. Nin funerais, nin honras, nin estatuas, nin museos, nin recompensas, nada do que fan os sistemas de desprezar á comunidade venerando ao individuo. Crearon o personaxe e agora os creadores, mulleres e homes zapatistas, destruímolo”.

A concentración do 24 de maio foi convocada polo EZLN en homenaxe a José Luís Solís López Subcomandante Galeano, un rebelde asasinado xusto uns días antes nAs Margaridas ao volver dunha reunión. O mozo mestre Galeano, que se fixo co nome do famoso escritor de esquerdas, foi asasinado por membros de Acción Nacional e Verde Ecoloxista (sic). Os asasinos son servos paramilitares do Goberno mexicano e de grandes testemuñas terrestres, segundo informou a prensa nun comunicado.

Marcos aproveitou a reunión para informar o mundo de que a partir de agora o subcomandante Moisés será o portavoz de EZLN. O histórico zapatista, metido na guerrilla desde 1983, estivo á beira dos subcomandantes Marcos e Pedro, este último morto naquela batalla, no famoso ataque de 1994, e desde entón foi el o interlocutor que se achegou desde todo o mundo a coñecer a pequena revolución de Chiapas. Dise que Maia é da etnia da cultura celtal.

Moisés anunciou que xa se coñecían os nomes dos discípulos de Galeano, prometeu que se faría xustiza, pero pediu aos oíntes que non conducisen o seu cólera pola cegueira ou pola avaricia contra aqueles que foron asasinos en beneficio de poderosos capitalistas, para encarrilar a súa ira contra o sistema.

Ao día seguinte da súa comparecencia nA Realidade fixéronse públicos os titulares de: “Subcomandante Marcos deixa a dirigencia do EZLN”, “Reaparece o subcomandante Marcos en homenaxe a Galeano” [porque se dicía que o líder podía estar enfermo ou mesmo morto], “A metamorfose do subcomandante Marcos”...Entre as crónicas que se poden ler, o autor que estivo implicado no evento “Paradila do zapatista”.

Rexión autónoma do EZLN

Os zapatistas tiveron que elixir despois dos sucesos de 1994, di Marcos: non entre loitar ou negociar, senón entre morrer ou vivir. Compréndese que tentaron sortear a batalla que era cómoda para as autoridades mexicanas. Deron prioridade a construír un exército guerrilleiro, pero tamén a construír estruturas para garantir a educación, a saúde, a dignidade, a xustiza, a autonomía...

Nestes vinte anos producíronse grandes cambios no EZLN, que non foron vistos polos que miraban desde fóra. Os traballos de dirección dos alumnos de clase media realízanos agora os campesiños indíxenas. Por raza, a dirección pasou a ser moi indíxena. No pensamento, o mandar obedecendo excedeu a idea da vangarda revolucionaria, o querer asumir o mando superior desde abaixo, a política diaria da política profesional, os países líderes, a participación das mulleres na exclusión de xénero, o non facer burla da desigualdade...

E a imaxe de Marcos? Resumido por Alejandro Reyes, “o personaxe serviu para dar a coñecer o movemento que loitaba pola vida. Pero tamén serviu para confundir aos anteriores, mentres os de arriba [os gobernantes] e os principais medios de comunicación tentaban construír e destruír o personaxe, os zapatistas seguían construíndo vida no seu percorrido”.

2005 VIN Edición da Selva de Lacandona. Para cando a declaración foi feita pública, xa se observou en todo o mundo que os zapatistas tiñan interlocutores axeitados: “Por último, había xente que entendía que nós non buscabamos pastores que nos guíen, nin un rabaño que levásemos ao paraíso. Nin amo, nin escravo. Nin solvencia, nin masa sen cabeza”. O personaxe de Marcos xa non se necesitaba.

O tenente de comandante, o 24 de maio, apareceu dacabalo co seu parche, adornado cos emblemas do pirata, ademais da casca, a pipa e os auricular habituais. En literatura ou comunicación serán interpretados por expertos, quizá por antropólogos, as pasaxes autodichos por Marcos Guillén. Pero a última mensaxe de despedida é o fío condutor da loita e o pensamento de EZLN durante estes anos.

Sufriron os duros ataques da autoridade mexicana, que a miúdo se sentiron moi sós, cando as cámaras que proxectaban a imaxe simpática dos rebeldes no mundo foron apagadas, cargadas de militares con toda a súa maquinaria. Con todo, foron máis aló da mera supervivencia: En decembro de 2012, cando os amantes do esoterismo puxéronse de moda á xente maya polo posible acabado do mundo ou o cataclismo, o EZLN fixo unha gran demostración de forza mobilizando a máis de 40.000 cidadáns.

Marcos retírase como un antigo líder indio. No libro “O sal dos cerros” o antropólogo Stefano Varese cita a Santos Atahualpa, misioneiro e militar español que, a mediados do XVIII, uniu aos indios da selva central peruana e logrou apartalos de alí durante moito tempo. Os indios non venceran aos colonos, loitaron con xenerosidade contra a súa crueldade e, con todo, desposuíran aos invasores do desexo de achegarse de novo ás súas terras. Moito tempo despois, os indios lembraban a Santos Atahualpa: “Non morreu, o seu corpo desapareceu con fume”...