A pel é política con quen tocamos. Tamén ao que chamamos pel. As identidades tamén son políticas, ou onde situamos a dimensión da sexualidade. A heteronorma, como reguladora da vida pública e privada, limita ás persoas e ás prácticas; determina o que é bo e o que é malo. Por tanto, a sexualidade tamén é un conflito político. Por iso, Euskal Herriko Bilgune Feminista e o Proxecto Comunicativo Topatu Gazte crearon conxuntamente o documental Arrakala, zirrikitu bat hatzean. A través dunha quincena de entrevistas, recolléronse testemuños de persoas que escolleron outras opcións identitarias, vivenciais e sexuais. Os autores comparan a heteronorma cunha roca ríxida, polo que o concepto de brecha refírese a ela. Porque queren abrir unha brecha na “roca”.

O documental estrearase o 13 de xuño no Doka Kafe de Donostia-San Sebastián, a partir das 19:30 horas.

A continuación entrevistamos a dous interlocutores do documental:

Ainhoa Etxaide

"Si construímos outro País Vasco, hai que falar tamén de heteronormas"

Ti fuches nai, pero a túa parella deu a luz. Cres que socialmente se valora igual a nai e a outra nai que traen ao recentemente nado ao mundo?

Non, aínda hai unha única maternidade: unha muller que dá a luz, cun embarazo feliz... A maternidade que a converte en muller plena. Logo parece que hai maternidades secundarias. Hai unha constricción que eu vivín. Por unha banda, que a xente non entenda que me negaba ao embarazo. “Eu non quero telo”, dixo e parecía que estaba enfermo. Doutra banda, ser segunda nai. Cando dicimos o rol da segunda nai, ese “segundo” non é o que está á beira, senón o que está por baixo. En vigor está ese modelo principal de maternidade.

Como se tomaron no sindicato que tiñas que ser nai?

O sindicato é a fotografía da sociedade: Dentro do sindicato hai unha loita por un modelo de vida en liberdade, pero é certo que hai puntos de vista que dominan na sociedade. Cando dixen, como a min non me crecía a barriga, parecía que non chegaba o momento do embarazo. “Aínda non vén”, coma se pensasen. E eu non tiña fillos dentro! As contradicións que provocan este tipo de situacións mostran aínda o camiño que temos por percorrer.

No vídeo di que foi “fácil” ser lesbiana e traballar no sindicalismo, porque á fin e ao cabo es a secretaria xeral, pero é máis difícil para quen ocupan postos máis baixos.

A miña experiencia está aí e reflicte unha realidade, pero non me atrevería a dicir que esa é a única realidade no sindicato. Non hai actitude homófoba en LAB porque eu non tiven ningún problema? Non o creo. Isto lévame a outra reflexión: seguro que é máis fácil vivir as cousas en liberdade cando tes poder, cando tes posibilidades, e cando tes ferramentas, que noutros ámbitos. En xeral na vida, tamén no sindicato. Venme como secretario xeral, e logo, ser lesbiana é unha característica.

Por exemplo, estou seguro de que cando unha muller acode a un centro de traballo para discutir entre os homes, en moitas ocasións viron só a unha muller e non a un responsable sindical. Así mesmo, seguro que cando unha lesbiana vexa a súa situación no traballo, atopará dificultades que eu non atopei.

O movemento popular e o ámbito da militancia en Euskal Herria son tan progresistas como se cree?

Temos que recoñecer que a loita pola liberdade relacionouse especialmente co noso pobo, coa clase obreira, coa loita de clases... e a eles uníronse as loitas polas vidas libres. Pero engádense. Aínda queda moito por facer. Eu non creo que en Euskal Herria sexamos máis proscritos que os demais, nin que somos máis reaccionarios. Aquí hai un problema –o da heteronorma–, é unha cuestión política, e para construír outro País Vasco hai que falar diso e tomar decisións.

Estamos afeitos aos discursos fatalistas sobre a homosexualidade. Vostede, con todo, no documental, relaciona o lesbianismo coa liberdade e o goce.

Si, a disidencia, a desobediencia, a volta á situación... faiche libre. A disidencia xera ilusión, visión positiva, pódense facer chistes... Outra cousa é que a disidencia ás veces, moitas veces, trae penas, ou che discrimina, ou che apartan e agrídenche. Non se pode conseguir nada bo no castigo, hai que loitar contra o castigo. En calquera caso, de feito, temos que positivizar a diferenza, superar os límites que nos queren impor... É moito máis sufrimento e máis triste vivir cabizbajo e como dinche. A disidencia é deliciosa e ver como rompes os esquemas á xente. O sistema castiga todo o que é diferente, pero o mellor é que sexa diferente.

Zuriñe M. Baztan

"Si a realidade non fose binaria, non me clasificaría nin como home nin como muller"

Che socializaron como home, pero ti sentíasche muller.

Con 9 anos sabía que tiña algo diferente respecto ao resto dos nenos. Eu nese momento identificábame coa miña irmá. Desgraciadamente, neses anos non sabía que iso chamábase transexualidad.

Como decidiches empezar a identificarche como muller?

Ao principio era un home para o mundo, e eu non tiña medo de ensinarlle o meu corpo de home, pero, á fin e ao cabo, non notaba nada raro. Aínda que sentía unha muller, non lla vía desde fóra. Ademais, escondinme na bondade: xogando ao fútbol, sendo duro, miserable... Pero despois da morte do meu pai e da miña insumisión no cárcere, decidín vivir a miña propia vida, non a que a sociedade me buscou. Así que empecei a tratar de converterme en muller. Despois fixen as operacións.

Vostede pasou de ser home a ser muller. Pola contra, critica o binarismo de xénero e sexo.

Esta sociedade é binaria: hai mulleres e homes. Só si hai dúas opcións, xa que me vexo no corpo de home e non identifícome, son unha muller. Ademais, tamén tomei a identidade de muller como opción política. Na medida en que serve para defender os dereitos e as reivindicacións das mulleres, é politicamente moi interesante. Si a realidade non fose binaria, estaría eu noutro lugar? Seguramente non me clasificaría nin como home nin como muller.

En definitiva, porque as identidades son múltiples.

Imaginémoslo así: nun extremo dunha corda hai homes e no outro mulleres. Si entendésemos que hai un continuum e que non temos por que ser un recuncho, si fósemos un tema máis complexo... Non é “XY zara”, por tanto, un corpo con pene; por tanto, un home; e como es un home, hai que educar na masculinidad... Iso non é así. Entendemos por liñas paralelas que non se tocan ser home ou muller. Pois non, de ningunha maneira. Algúns estariamos no centro, ou na beira, ou ao redor... e até podemos facer zigzag!

Nese sentido, eu xa fixen unha operación. Pero desde o punto de vista actual non estou seguro de que o fixese. É dicir, é unha ficción política preguntar agora si naquela época operoume ou non, si entón coñecese as teorías políticas que existen hoxe en día.

Naquela época quixen unha intervención cirúrxica, e nada máis. Até que punto a presión social condicionou a miña decisión de operarme, e até que punto podo vivir, sendo a muller que son, co corpo que son? A saber, é moi difícil dicilo.