O Parlamento Vasco aprobou a semana pasada unha declaración en favor da autodeterminación: 48 votos a favor de PNV e EH Bildu; 27 en contra de PSE, pp e UPyD. Tal e como aprobou o Parlamento Vasco en 1990, saíu entón co apoio do PNV, EA e EE (38 votos) e co PSE e o pp en contra (23 votos); a HB, con 13 escanos, abstívose e un voto nulo. Como se ve, si engadimos os de HB, o si por entón sería 51 votos, máis que nesta ocasión. Cando era maior o apoio á autodeterminación na sociedade vasca, entón ou agora?

Mirando á paridade, pero mirando á sociedade? A resposta pode ter moito espazo, pero unha é clave, ETA estaba en pleno exercicio e hoxe non, e iso fai máis visible a forza e a proxección do movemento abertzale. Os restos daquel ambiente de ilusión de 1998-99 en Lizarra-Garazi volveron a ser vistos nos pobos.

Como vai decidir o País Vasco? Onde? A división territorial está aí, como en 1990, e ademais o Parlamento de Navarra nunca fixo esa reivindicación e a miúdo fixo o contrario. A principal vantaxe respecto do anterior é que o nacionalismo interpreta mellor a realidade e, por tanto, pode respondela mellor. Entón, a esquerda abertzale defendía que todo o Sur tiña que decidir á vez, sen aclarar como se podería superar a separación. Hoxe en día, todo o partido e o movemento social abertzale están de acordo: Euskal Herria, a día de hoxe, non pode decidir á vez e, independentemente do que faga, Navarra e a CAV teñen que decidir por si soas. A situación de Ipar Euskal Herria é máis grave aínda, xa que aínda non teñen ningunha institución que poida decidir no seu nome.

Moitas cousas cambiaron desde 1990 até hoxe, entre outras cousas, nun ámbito tan importante como o internacional. Coa ruptura da Unión Soviética creáronse numerosos estados en Europa, moitos deles baseados no dereito de autodeterminación –como se uniu Alemaña–, separouse Checoslovaquia, creáronse novos estados tamén desde a guerra de Iugoslavia… Durante os últimos 25 anos vivíronse varias inundacións de independencia en Europa e agora podería ser outra con Escocia e Cataluña. Ambos son procesos diferentes, pero sobre todo neste momento por unha razón: O Reino Unido acepta que Escocia sexa ou non independente e España rexeita a Cataluña. Estes dous casos tamén serán claves para Euskal Herria.

Pero tamén cambiou máis cousas en Euskal Herria respecto da autodeterminación. En 1990 amplos sectores do nacionalismo –sobre todo a esquerda abertzale– proxectaban á sociedade que sen el non se podía construír Euskal Herria. Hoxe en día, con todo, aínda que se entende que este dereito é clave, está arraigado que non se pode adiantar o traballo diario nas áreas, senón o traballo nas mesmas. A dureza da crise do últimos cinco ou seis anos tamén contribuíu a reforzar esta perspectiva.

Por iso é tan importante en Navarra empezar a acordar catro ou cinco basees dun goberno alternativo para trasladar á sociedade a mensaxe do cambio de goberno. Ou incrementar a colaboración entre as institucións e as forzas de iniciativa popular para dar un novo impulso ao desenvolvemento do eúscaro. Ou que Gipuzkoa siga facendo especial fincapé no camiño da recollida separada de residuos, para que outros países poidan seguir na mesma dirección. Ou promover que os instrumentos financeiros que aínda están baixo o control das institucións vascas sigan así. O traballo conxunto das institucións e a comunidade educativa para minimizar o impacto da LOMCE... Todo iso tamén cambiou ao redor da autodeterminación, sen insistir nas vimbias tradicionais, porque a autodeterminación ou a independencia son sombras remotas