Heriotza Beltzak berdinduta
Nafarroako Erresuma, 1348ko maiatza eta ekaina. Izurri Beltza erresuman sartu zen, iparraldetik. Aurreko urteetan ohi baino euri gehiago egin zuen Nafarroan; ondorioz, 1346 eta 1347ko uztak oso kaxkarrak izan ziren eta goseteak hartu zuen erresuma. Epidemiak zabaltzeko inguru ezin hobea aurkitu zuen: nafarrak goseak ahulduta zeuden eta hezetasun eta tenperatura baldintzek hedapena bizkortu zuten.
Zaila da Heriotza Beltzak zenbat hildako eragin zituen kalkulatzea. Europarren %30 hil omen zituen, hau da, 25 milioi pertsona inguru, eta beste 40-60 pertsona Asian. Portzentajea handiagoa izan zen Nafarroan; Peio J. Monteano historialariaren arabera, biztanleen erdiak hil ziren izurriak jota, 140.000 pertsona inguru.
Horrenbestez, Nafarroa Izurri Beltzak gogorren jotako lurraldeetako bat izan zen. Baina urte horietan, ez erresuma goseak zigortu zuenean, ez epidemiak errematatu zuenean, Nafarroako erregina ez zen bere erresumara hurbildu ere egin.
1328an, Nafarroako eta Frantziako errege Karlos hil zenean, ondorengotzari buruzko eztabaida piztu zen. Nafarrek Frantziatik bereizteko baliatu zuten egoera hura, eta maiatzaren 1ean gorteek Nafarroako errege-erregina izendatu zituzten Luis X.a Frantziakoaren alaba Joana eta haren senar Filipe Evreuxekoa. Filipe VI.a Frantziakoak koroatzea onartuko zuen, baldin eta senar-emazteek Frantziako tronuari betiko uko egiten bazioten. Azkenean, baldintza onartuta, 1329ko martxoaren 5ean Nafarroako Joana II.ak eta Filipe III.ak karguaren zina egin zuten Iruñean. Joanak erresuma lehenengoz eta azkenekoz zapaldu zuen orduan.
Filipe III.a beste behin izan zen Nafarroan, 1343an. Alfontso XI.a Gaztelakoaren aliatua izanik, Iberiaer penintsulako Errekonkistan parte hartu zuen Nafarroako erregeak. Nafarroan armada bildu eta Granadako Erresumara abiatu zen berehala. Urte hartan hil zen, Algecirasko setioan.
Senarra hil ondoren Joana II.ak Nafarroan agintzen jarraitu zuen, urrutitik, posta bidez. Ez zen sekula Nafarroara itzuli. Parisetik gertu bizi zen, Brévaleko gazteluan. Ez zen toki txarra Izurri Beltza saihesteko. Epidemiak herritar txiroenei eragin zien bereziki, osasun ahulena zutenei, hiribilduetan metatuta higiene baldintza kaxkarretan bizi zirenei. Bere erresumatik mila kilometrora, gazteluan bakartuta, erreginak heriotza engainatzeko aukera handiagoak zituen bere mendekoek baino, itxura batean. Baina 1349ko urriaren 6an hil zen hura, gaitzak jota.
Heriotzak denak berdintzen omen gaitu. Heriotza Beltzak behintzat Nafarroako erregina absentea bere mendekoen erdiekin berdindu zuen.
Copenhague, 18 de decembro de 1974 Ás doce do mediodía chegou un ferry ao porto, desde onde desembarcou un grupo duns 100 Santa Claus. Traían consigo un ganso xigantesco. A idea era facer unha especie de “Ganso de Troia” e, ao chegar á cidade, sacar por dentro os... [+]
Tennessee (Estados Unidos), 1820. Nace o escravo Nathan Green, coñecido como Uncle Nearest ou Tío Nearest. Non sabemos exactamente en que data naceu e, en xeral, temos moi poucos datos sobre el até 1863, data na que conseguiu a emancipación. Sabemos que a finais da década... [+]
A organización Centre Tricontinental describiu a resistencia histórica dos congoleses no dossier The Congolese Fight for Their Own Wealth (o pobo congoleño loita pola súa riqueza) (xullo de 2024, núm. 77). Durante o colonialismo, o pánico entre os campesiños por parte do... [+]
Nova York, 1960. Nunha reunión da ONU durmiuse o ministro de Exteriores de Nixeria e embaixador da ONU, Jaja Wachucu. Nixeria acababa de lograr a independencia o 1 de outubro. Por tanto, Wachuku convertíase no primeiro representante da ONU en Nixeria e acababa de asumir o... [+]
A día de hoxe, fai 50 anos, o movemento obreiro de Euskal Herria escribiu un capítulo moi importante da súa historia. En Hegoalde, uns 200.000 traballadores realizaron unha folga xeral en protesta contra o réxime franquista, que durou dous meses. Esta mobilización deixou... [+]
Investigadores da Universidade Johns Hopkins descubriron varios cilindros con inscricións no actual xacemento de Siria, o Tell Umm-o Marra. Os expertos cren que os signos escritos nestas pezas de barro poden ser alfabéticos.
No século XV a. Os cilindros datáronse en 2400 e... [+]
Pamplona, 1939. No principio do ano, a praza de touros da cidade foi utilizada como campo de concentración polos franquistas. Tivo oficialmente capacidade para 3.000 prisioneiros de guerra, nun momento no que non había fronte en Navarra, polo que os encerrados alí deben ser... [+]