A omnisciente Wikipedia ensínanos que a palabra karst provén do alemán. En concreto, é o nome en alemán da rexión de Kras ou Carso entre Eslovenia e Italia. Na actualidade, o termo utilízase para referirse a un tipo de paisaxe concreta, e tamén se di que o karst é a paisaxe que se produce cando a auga disolve a calcaria, o que a geóloga da UPV/EHU, Arantza Aranburu considera un mito que hai que romper: “Case calquera pedra pódese converter en karst si dáselle tempo e acidifícase suficientemente a auga”. Unha vez feito este matiz, Aranburu sinalou que no País Vasco temos moitas calcarias que son fáciles de disolver. Isto provoca inevitablemente o karst e, xunto co karst, as covas. Oh, si!

Sen cifras concretas

Hai miles de covas na nosa terra. Canto exactamente? Non o sabía. Todo aquel que se esforzou algunha vez niso sabe o difícil que é dar datos unificados de todo o País Vasco en calquera ámbito. As covas non son unha excepción. Segundo explícanos Javi Moreno, membro do Colexio de Espeleólogos Vascos, a súa asociación ten elaborado o catálogo das covas de Álava, Bizkaia e Gipuzkoa: Ao redor de 5.600. No último número da revista Karaitza, editada polo Colexio, aparece a clasificación de todas elas e un desexo: “A ver si os grupos navarros anímanse e unimos os datos de todos para formar o catálogo de cavidades de Hego Euskal Herria”.

Adivíñase facilmente: En Navarra non hai un catálogo polo momento, a pesar de que, segundo cóntanos Moreno, algúns xa comezaron a traballar para emendar a falta. Podemos dicir o mesmo de Ipar Euskal Herria, é dicir, que non hai datos.

Non se pode dar unha cifra exacta, non é só consecuencia da división de Euskal Herria. Tamén hai unha razón relacionada coa espeleología: atopan as covas constantemente. E non só pequenos hoyos de poucos metros, senón tamén galerías de moitos quilómetros de lonxitude.

Non son un lugar fácil de estar

“A maioría non teñen nome”, explica Javi Moreno, “nomeámolos cun código”. Moi poucos teñen máis de cen metros, pero as máis longas son moi longas. Pódense alcanzar até 50 quilómetros. O espeleólogo que entre neles terá que facer un plan para uns días, porque pola contra non hai tempo para velo todo. As covas, en xeral, non son un lugar fácil de estar para moverse menos. “Cando facemos 200 ou 300 metros nunha hora dicimos que estamos a falar de alta velocidade”, sinalou Moreno.

Falamos, por suposto, de espeleólogos altamente cualificados. Na maioría das covas requírense uns coñecementos técnicos de acceso –a entrada adoita ser a miúdo un pozo de gran profundidade–, ademais de ser un obstáculo o simple feito de estar dentro. A moita xente prodúcelle inquietude andar na escuridade. “Non sei por que”, di Javi Moreno. E moitas veces hai que camiñar por ranuras que apenas caben.

Isto non quere dicir que as covas turísticas sexan a única alternativa para aqueles que queiran penetrarse nos segredos da espeleología. Hai covas sen portas que merecen unha visita. “A xente tamén vai pasar o día aos que non están preparados para o turismo”, dinos Arantza Aranburu, “o local coñece ben o que ten ao redor, e ademais historicamente utilizáronse covas para protexer ao gando da savia de calor no verán”.

Aranburu e Moreno destacan algunhas covas nas que se pode realizar unha excursión sen guía: A cova de Baltzola, en Dima; Supelegor, nas proximidades de Gorbea; Os Goros, na localidade alavesa de Oto Goien... Neste último caso hai que ter coidado, xa que é un axente activo, segundo explicou Aranburu. Noutras palabras, se chove o nivel de auga pode subir de súpeto e atrapar ao que está dentro. Entrade, pois, só en días sen choiva.

Aínda que o acceso sexa fácil, no reino da escuridade é conveniente iluminar, como mostra o exemplo dOs Goros. Os nosos dous interlocutores con experiencia neste tipo de tarefas falan de levar máis dunha lanterna e, en caso de ir sós, de comunicarlle a alguén as nosas intencións.

Ten coidado, tamén pola cova

Pero non só hai que coidar a propia saúde, senón tamén a da cova. O motivo principal da escaseza de covas turísticas é a necesidade de protexer o que hai dentro. Necesítanse anos para analizar si unha cova pode ser vítima dunha multitude. “Hai que saber como ‘respira’ a cova”, di Arantza Aranburu, “e como afecto o CO2 do noso alento”.

Pero o risco vai máis aló do respiratorio. Aranburu conta o caso dunha famosa cova turística estremeña (España) na que un neno vomitó indisposto durante unha visita. Tratábase da última visita do venres, e decidiron deixar os labores de limpeza para o luns pola mañá. O fin de semana foi suficiente para que as bacterias rompesen o fráxil equilibrio na zona; hoxe en día, a cova está pecha e nin sequera con antibióticos conseguiron eliminar as bacterias.

O do neno que sufriu a dor de ventre é perdoable, outras cousas non tanto. “Desgraciadamente, ás veces entramos nunha cova descoñecida e pouco despois, ao volver, vemos que alguén fixo unha carnicería”, dinos, desconsolado, Javi Moreno. Levar a estalactita e deixar o lixo no seu lugar non é o mellor plan para entrar na cova, menos aínda tendo en conta que a mesma estalactita converterase en lixo un par de días despois. Segundo Aranburu, as cousas da cova só son encantadoras dentro dela.