En Latinoamérica baséase a democracia real nunha candidatura sen fronteiras. Ao final conseguiuse organizar un proceso de cambio completo ao redor dun nome, se este desaparece vólvese fráxil”. Así falaba o politólogo e profesor arxentino Ernesto Laclau (Buenos Aires 1935, Sevilla 2014), que acaba de morrer en abril. Foi moito máis importante que o “teórico do kirchnerismo” ao que aludiron moitos xornais.

Na década de 1960 foi impulsor de revistas de esquerda ata que en 1969 voou a Londres cunha bolsa para profundar nos seus estudos baixo a dirección do prestixioso historiador marxista Eric Hobsbawm. Desde entón desenvolveu o seu traballo académico en Gran Bretaña, na Universidade de Essex. Foi casada co sociólogo belga Chantal Mouffe.

Din os expertos que Laclao escribiu con Mouffe a súa obra cume: Hexemonía e Estratexia Socialista (1985), unha das principais obras na liña que se denominou post-marxismo. Os matrimonios analizaron o nacemento e desenvolvemento da “hexemonía política” que se dará a coñecer ao amante da literatura e a teoría marxista, con Rosa Luxembourg, Karl Kautsky, Georgi Plejánov, Eduard Bernstein, Georges Sorel, León Trotsky, Vladimir Lenin e, e, e, e sobre todo con Louis Lachikojikovescars e Lacackyett. En 1992 publicouse Deconstrucción, Pragmatismo e Hexemonía.

Pero Laclau non chegaría moito máis lonxe da bibliografía dos académicos de esquerdas se non se mollase na política de Sudamérica e Arxentina. En definitiva, fomentando a base teórica da corrente política denominada kirchnerismo que se organizou ao redor de Nástor Kichner e que tivo continuación coa súa viúva Cristina Fernández.

O kirchnerismo, en suma, reivindicou a defensa dos dereitos humanos co enjuiciamiento dos responsables da ditadura militar, rexeitando o neoliberarismo e os tratados internacionais de libre comercio, e defendeu a cooperación internacional con Mercosur, Venezuela, Ecuador, Cuba, Bolivia e Brasil, así como o dereito ao aborto.

En 2005, Laclao plasmou no seu libro A Razón Populista o porqué da política de esquerda en Latinoamérica debe ser un líder forte e sen límites articulado ao redor dos vínculos co poder. Laclau, o post-marxista, meteuse nun arriscado xogo e reivindicou un populismo que acende todas as feas imaxes na política.

Federico Vázquez, autor dun dos seus apuntamentos funerarios no espazo Rebelión, comenta o populismo de Laclauren: “Co uso do concepto populismo no contexto arxentino e latinoamericano, é dicir, vinculado aos gobernos progresistas, o autor encheu un buxán conceptual. É dicir, como nomear o que está a suceder, como teorizar os gobernos e procesos políticos nados como un valeto despois de todo: post-ideolóxico, post-crise, pos-moderno...”.

Kirchner, Lula, Chávez...

Laclao, con todo, sabía falar máis sinxelamente desde os medios de comunicación. En 2009 foi entrevistado polo xornalista venezolano Boris Muñoz nunha visita a Caracas para a zona Prodavinci: “Ernesto Laclau: ‘Todo populismo é un momento de ruptura’. Moitas das ideas principais do teórico resúmense nas respostas ao xornalista crítico con Chávez.

Para empezar, o socialismo e o mercado: a economía será mixta, pero moito máis regulada do que estableceron os neoliberais. Esta regulación deberá conseguir enlazar as “forzas salvaxes do mercado”. Para iso, as estratexias dun Estado non serven, só os Estados son demasiado débiles, fan falta espazos rexionais, como Mercosur, para cambiar os tratados xa existentes co Fondo Monetario Internacional e o Banco Mundial.

Os movementos horizontais contra a crise xeral non son suficientes, os eslóganes como “Que se aplican todos” non serven, xa que sempre vai quedar alguén no mando e no medio do tumulto está o menos querido.

Laclao sitúa a reivindicación da esquerda populista na historia de América Latina. Si desde a Revolución francesa moitos países fixeron o seu propio camiño ao redor da democracia, os americanos non atoparon o seu. Por iso interésalle o equilibrio entre o populismo e as institucións. “O populismo puro ten todas as posibilidades de acabar no burocratismo. Pola contra, o institucionalismo pode levar ao sistema á esclerose sen participación política. Moitos dos sistemas políticos de América Latina non foron destruídos polo populismo, senón por procesos moito máis terroríficos, como ditaduras militares ou o neoliberalismo. Por iso, a reconstrución dos sistemas políticos necesita aquí un forte compoñente populista, porque o antigo institucionalismo está en crise”.

Para que as reformas saian adiante necesítase un líder. Cando unha sociedade está institucionalizada, a xente vive comodamente dentro dun aparello impersoal. “Pero cando a xente vive coas raíces ao descuberto [na precariedade] necesita un identificador fóra do cotián para reconstruír o sentido da súa personalidade. E aí a figura do líder é obrigatoria. (...) Non atopei un só caso na historia no que se reconstruíu unha identidade nacional sen a personalidade e a imaxe dun líder”.

Pero é o propio líder quen pode levar o proceso ao desastre, pode argumentar o lector Laclauri co xornalista de Prodavinci. Resposta: “É unha posibilidade que o propio líder convértase nun obstáculo, non é unha fatalidade”. É dicir, que se pode converter nun líder que empezo a facer políticas de esquerdas como un ditador abominable, como un Robert Mugabe, pero que siga na súa liña como o kenyano Julius Nyerere.

Ou como Fidel Castro.

Por certo, Laclao cre que Cuba debe aproveitar a oportunidade que lle deron os cambios de Venezuela para integrarse no proceso de toda América Latina, para que non se produza unha hipótese peor: “Que a mafia cubana de Miami asuma o mando de Cuba, volvendo encher a illa de casinos e casas de putas”.

En Latinoamérica, para Lacalle, para dar o salto das protestas e demandas illadas a un novo proceso, hai que contar cos sentimentos da xente, e aí ten un papel especial o líder carismático. Pioneiros que serán o símbolo da unidade do grupo que quere formar un pobo.