A nai de ambos faleceu ao dar a luz aos xemelgos Lorenza e Paola. O seu pai, por accidente, aos poucos anos. Quedando orfos por primeira vez, os dous nenos foron recibidos polos seus tíos, Nina Mazzetti e Robert Einstein, nunha vila situada xunto a Florencia, chamada Il Focardo. Os nazis, ao retirarse de Italia en 1944, foron buscar ao seu tío e, ao decatarse da fuga, levaron á súa tía e ás súas dúas curmás a unha habitación onde foron asasinadas a tiros. O tío Robert suicidouse en 1945. Orfo por segunda vez. Lorenzo e Paola foron nomeados herdeiros de todos os seus bens. Cara a 1954, Lorenza trasladouse a Londres para continuar os seus estudos. O titor dos xemelgos malgastou a herdanza que o seu tío deixara ás dúas irmás e deixounas sen un céntimo. Despois de estrear no mundo do cine a curtametraxe K e Together, foi un do catro asinantes do manifesto de Free Cinema. Á volta de Londres cara a 1960, o psiquiatra ordenoulle escribir vivir na súa infancia. Durante vinte días, co escritor francés Guillaume Chpaltine ao seu lado, escribiu un libro que cambiaría a súa vida por completo.

Vive no último piso dunha vivenda próxima a Campo dei Fiori, xunto á súa irmá Paola. Crese que hai dous anos que faleceu o seu marido, que fora médico da familia dos partisanos. Os libros non lle dan moito. Pero non se queixou en absoluto diso.

Campo vai comprar ao mercado de Fiori, a praza onde foi queimado o herético Giordano Bruno. A estatua do herético está erixida no centro dun mercado de verduras e flores. O ceo non se derrubou ante el, senón que, ao contrario, foi enviado ao ceo en chamas.

Cando lle preguntamos á señora Mazzetti onde podiamos vernos para entrevistar á luz, convidounos á súa casa. Estamos un pouco nerviosos, pero nada máis entrar na casa: “Baschi! Rivoluzionari!” recíbenos –como se ve nos seus libros, unha muller maior que non tivo un soño revolucionario na súa mocidade–. Quedóuselle na memoria a época na que Bruno Grieco, fillo dun dos fundadores do PCI, tivo unha parella?

Aclarámoslle quen somos e pensamos que a mocidade vasca ten algo que aprender das súas vivencias e por iso queremos entrevistarlle. Ouvindo isto antes de comezar coas preguntas, fai o seguinte comentario: “Eu tamén penso que teñen cousas que aprender, pero non sabía que vostedes tamén o pensarían”. E empezamos coas preguntas:

Acaba de publicar o seu último libro, Diario londinese. Pode explicar por que o escribiu agora e que atopará o lector aí?

Son cousas moi antigas, porque tiven moito tempo para mirar atrás e elaborar todo o que me ocorreu. O Diario londinese acaba cando volvín a Italia. Volvín a Italia e aí tocoume a decadencia (“il patatrac”), que debeu suceder inmediatamente despois da traxedia, e que foi eliminada, reprimida para poder sobrevivir. Porque a vida pode cesar se un lembra demasiado o horror.

Pode explicalo un pouco?

Si, porque o recordo pode bloquear o corazón, petrificar á persoa e deixala como un morto. Por iso, para sobrevivir, hai que reprimir o recordo, borralo. Por esta razón fuxín da Toscana a Londres. Londres era un inferno, e iso sentábame ben. Quería fuxir da beleza toscana, da alegría, da felicidade da infancia, e en especial dos grilos, dos campesiños… de todo aquilo que constituía a felicidade da nenez, de toda aquela felicidade que me deron esas persoas. Por tanto, Londres era tan negro, gris… a xente non falaba… sentín nun inferno. Pero me dei conta de que esa escuridade me ía ben. Fascinoume ese mundo. Era tan diferente de Italia! Alí podía vivir como unha rica herdeira, pois o meu tío nos legou unha gran fortuna. Pero dun día para outro quedei sen nada. Non tiña un céntimo para pagala.

Fixéchesche completamente pobre.

Si, tiña que protexerme da choiva. E comer. Ademais, a miña irmá xemelga, Baby, casouse cun psiquiatra en Italia, e o meu marido tamén nos impedía a relación por teléfono, xa que ambos tiñamos que aprender a vivir separados. Aquilo foi terriblemente duro, porque durante ese tempo podía ocorrer que me volvese tolo. Así que, nesta época da miña vida, seguín ao meu inconsciente, que me facía facer cousas raras. Pero tamén me guía a traxedia reprimida.

A túa experiencia de Londres parece a historia de alguén que afrontou duras dificultades. No libro dis que estabas en Londres e que sentías preto de Kafka.

Si. Curiosamente, lin Kafka e sentín que estaba cerca; a metamorfose e o proceso estaban preto de min. Así, na Metamorfose aparece un personaxe que ve o mundo exterior como algo que non entende nin acepta, e que o ve como un monstro porque non é como os demais. O que importa é que ese mozo, que na miña película parece un anxo, aumenta ese contraste. De todos os xeitos, o certo é que “roubei” a máquina de rodar na Universidade, e fíxena sen unha soa lira. Dedicábame a limpar pratos, pero quería facer esa película, crendo que desa maneira formaría unha identidade propia, un retrato de min mesmo, da sociedade. Riu moito ao lembrar aquela maldade.

Hai uns anos dixeches que a situación que viviches en Londres, a de ser rico e chegar a ser pobre dun día para outro, foi beneficiosa.

Si, tiñamos un titor, e cando estaba en Londres souben que o meu tío se desperdiciou todos os bens que nos deixou e que non veriamos nin unha lira. Así que, en certo xeito, ao chegar a ser rico e chegar a ser pobre, fixen moitas cousas que doutra maneira non fixese, e atopei a miña personalidade. Se fose rico, viviría cunha pensión, e non sabemos que sucedese. Pero non me convertería en escritor.

Algunha vez dixeches que o Ceo vén abaixo por consello do teu psiquiatra.

Cando fixen a película, non sabía que escribiría O Ceo derrúbase, porque estaba reprimido, borrado, esquecido intencionadamente, que logo contei no libro. Foi unha terapia volver a Florencia, enfermar, porque volveron sobrevir todos os recordos, intolerables, e o psiquiatra díxome: “Tes que enfrontarche a ese recordo; se non, a noite e os recordos sempre volverán”. Logo dixo: “Porque é xusto que vostede queira esquecerse de todo isto para poder sobrevivir. Pero agora que sobreviviches, a angustia que che produce é o abandono do teu tío e non contalo todo do que pasou, todo o que che deron. Esqueciches a esas persoas e tes que sacalas da tumba do teu corazón. Por iso escribín O Ceo derrúbase e xa non volveron os meus soños, os meus pesadelos.

O éxito foi, entón, non só literario, senón persoal.

Si, claro, pero tiven que ir alí, volver alí e lembrar todo aquilo. Foi terrible, non o creas.

Temos unha dúbida. O ceo derrúbase no libro, porque sendo autobiográfico, por que ocultaches a idade de dúas irmás e que tiñades xemelgos?

Ocultei non só a idade, senón moitas outras cousas, o nome do meu tío, o nome da miña tía, e non dixen a ninguén que era unha traxedia realmente ocorrida. Porque se eu puidese escribir un libro como persoa adulta que escribe recordos, sería un libro moi diferente, pero só conseguín escribir os recordos da miña infancia. E, por tanto, é moi ridículo este libro e é insinuante na súa contra. E parece que foi inventada, pero a única maneira que tiña de enfrontarse a aquela traxedia era inventar a unha nena que apenas entendía nada, porque, como adulto, ía escribir un libro completamente distinto. Con todo, facendo máis pequeno o Baby, puiden facer observacións menores, como a do bispo. Iso, por exemplo, non é algo que unha nena de dez anos poida facer. Bo, así o fixen.

Federico Fellini dixo que nunca lera un libro tan divertido. E, por último, que alguén vía a guerra con outra mirada, que era un novo punto de vista.

Si, era novo. Efectivamente, os feitos víanse desde o punto de vista dun neno que tiña por ídolo a Mussolini, porque nós tiñamos por ídolo a Ducea. Para nós era como Jesús. Para nós estaban Jesús, Ducea e o tío: tres homes, máis Deus, e logo o federalista e o cura, representantes do tres. Jesús tiña como representante ao párroco e Mussolini á súa vez, por exemplo, aos que por fin levaron ao noivo da criada. E o tío tiña unha tía intermedia que nos impuña como castigo “cincuenta veces tedes que escribir isto ou aquilo”. Pero, debaixo, hai unha grave denuncia contra a Igrexa no libro.

Denuncia contra este integrismo relixioso...

Si, porque dicirlle a un neno que adore ao seu tío que vai ao inferno porque é xudeu e que esa rapariga ten que pór as pernas no sangue para salvalo, que se vai a casa coas pernas ensanguentadas mandarao ao ceo, e se o tío castiga ao seu sobriño porque cometeu unha bobada… si, é ridículo, pero a denuncia contra a Igrexa é inmaculada. E agora, neste segundo libro, máis claro aínda.

Entón, podemos dicir que o que vostede escribiu é unha forma de dar testemuño?

Si, que quere dar testemuño dunha traxedia e denunciar á Igrexa.

Por tanto, para ti era máis importante testificar que escribir unha fermosa novela. O aspecto literario non tiña tanta importancia.

Si, é verdade. Con todo, neste aspecto foi apreciado en primeiro lugar, precisamente pola parte literaria, pola orixinalidade do libro.
E cando cre que o libro tivo un verdadeiro éxito, cando posteriormente foi reeditado cara a 1990 pola editorial Sellerio?
Non, primeiro recibiu un premio literario, chamado Viareggio, grazas ao cal se venderon moitos libros. E despois, anos máis tarde, cando se reeditou o libro, díxolle ao editor: “Mire, quizá teña que dicirlle que isto non é só literatura, senón a miña infancia”. “Fai unha oferta ao teu tío”. E, ao final, esa oferta foi unha verdadeira terapia, sacar á luz os seus nomes. Por iso dixen que tiven moito tempo para elaborar todo isto.

Da película baseada no libro dixeches que é preciosa, pero non moi bela.

É bonita. Simplemente teño que dicir que é unha película neorrealista, que era moi difícil de facer, porque está chea de nenos, e por iso cóntanse os acontecementos. No meu libro, con todo, relátanse os feitos á vista da moza. E iso é diferente. Non é o mesmo contar desde o punto de vista dun neno ou dun director adulto, desde o punto de vista do director e do guionista, entre os neorrealistas, o guionista de Visconti e De Sica, non é o mesmo. E fixo unha película de feitos, pero moi ben. Con todo, os seus pensamentos, o que quería, podían penetrar máis frecuentemente.

Pero hai outra cousa, quizá máis importante: cal é o camiño para saír dun buraco así e chegar a vivir felices despois de sufrir tanto? Onde está a clave?

A clave, por exemplo, é tentar comprender que pasou e por que sucedeu. “Por que o tío tivo que esconderse e escapar?”, “porque era xudeu”. “Pero iso que significa? Por que mataron os xudeus? Pero iso non é unha resposta. Non responde á pregunta “por que hai que matar os xudeus?”. E aí vén a explicación: “Os xudeus teñen que morrer porque mataron a Jesús”. “Ah, si?”, “Si, matárono cravándose na cruz”. “(To! O método que empregaron foi moi romano. E é que os xudeus mataban a pedradas aos condenados á morte)”. Pero, claro, os xudeus mataron a Jesús. E isto achácalles unha culpa indeleble, imperdoable, tan grave. Como se perdoará a un home que matou a Deus? Porque Jesús non é un xudeu, senón Deus!

[A Igrexa católica falou durante moito tempo do papel no que se aplicou o antisemitismo: “cada domingo mencionábase na Misa a ‘perfidia dos xudeus’, etc.” Só ao falar disto, a súa fronte engurrábase. Confesa que aínda non se acougou a súa rabia].

Pero desde un punto de vista máis xeral, despois de experimentar estas atrocidades, como podemos saír dun buraco semellante?

Primeiro vén, está claro, o desexo de vinganza, a vinganza, a morte do que a matou. Era imposible, porque, a quen tiña que ir? Si, soubemos quen foran os asasinos, porque ao día seguinte chegaron os ingleses, e pouco despois chegou outro americano, enviado por Albert Einstein, cunha carta. Segundo a orde, os familiares de Einstein debían morrer, pero non nós, os invitados. Despois, prohibiuse por completo a investigación de quen foran os asasinos. O camiño da vinganza queda, pois, abandonado.

De modo que, máis tarde, toda esta cólera conduciume a descubrir ao verdadeiro culpable, e considero culpable á Igrexa católica. Velaquí a miña rabia. Porque, por que a Igrexa non fai... unha autocrítica e non di que foi cómplice e, máis aínda, que demonizó a este pobo?

Entón, podemos dicir que o libro Zerua vén abaixo salvouche a vida?

Ese libro, e tamén este último (Diario londinese). Porque falo neste libro como nunca o fixo até agora. O ceo derrubouse, non naceu sen motivo. Neste libro relato o que pasou antes, como estaba antes de escribir: non comía, non podía tragar nada, e como fun ao psiquiatra. O ceo..., por suposto, conta a infancia, e nese sentido é anterior. Nesta ocasión, con todo, cóntase a situación previa á redacción, polo que é anterior neste sentido.

É moi interesante como o psiquiatra che salvou do suicidio. Vostede conta que a recibiu con moita precipitación.

Si, ela quixo sacarme o que sentía en realidade e por iso atopou o medio de salvarme. Cando me salvou, díxome claramente o que tiña que facer: escribir o que vira, enfrontarse cos recordos. El preguntoume, “que queres de min?”, e eu díxenlle: “Salvar do suicidio”. Non tiña outra saída, ou a salvou, ou o suicidio.

E ten paralelismo a túa obra e a de Curmán Levi desde o punto de vista do testemuño?

Non o sei, porque non o lin. Non quixen ler porque me daba medo. Sei o que é e o que escribiu. Pero ela escribira o que vira e eu non podía porme a mirar o que vira. Pensei: “podería morrer e non quero morrer”. Pero lle agradezo moito que escriba ese libro. Quizá a lin agora.

Temos unha última pregunta para vostede sobre o seu traballo como pintor nos últimos anos. Xa vimos a colección Album di famiglia en Internet, e gustaríanos que estivese exposta en Euskal Herria, se as autoridades culturais da zona así o fixesen e aceptáseno. Gustaríalle?

Entre os vascos? Claro que si! No canto dos oitenta cadros pódense levar uns 50. Son leves e hai que dicirlles ás aseguradoras que non son cadros, senón comentarios a un libro. E que non teñen ningún valor [gargallada].

Terminada a entrevista, dixémoslle que ao día seguinte iamos ir ao cemiterio dA Badiuzza, onde están enterrados os seus tíos e curmás. Colleu un papel e fíxonos un plano. Saímos de casa con el debaixo do brazo, cuns bombones que nos gustou moito (“Mangiamo i cioccolatini!”) e un pouco de viño que nos deu. Reunímonos para tomar un café ao día seguinte.

Pola mañá, realizou a súa compra diaria no Campo dei Fiori, camiño da cafetaría. Despois, cando lle preguntamos si quería acompañala á súa casa, dixen que non, que ía buscar o xornal e que, para seguir nós, el arranxaríallas. Dez minutos máis tarde, nunha carteleira da rúa, vímoslle ler o xornal. Volvemos saudar cun “até pronto”. Próxima parada, Florencia. A uns 20 quilómetros de alí, o cemiterio dA Badiuzza.