Na xornada Klimagune celebrada en decembro do ano pasado, presentaches o seguinte traballo: Transición ás enerxías renovables: límites físicos e condicións temporais. Esta transición é inevitable?

O punto de partida é o declive do petróleo non requintado. A Axencia Internacional de Enerxía dixo en 2010 que o pico do petróleo alcanzouse en 2006; e en 2012 e 2013 díxose que o petróleo non requintado está a diminuír. O mesmo pódese dicir do gas, que ten unha xeoloxía moi similar á do petróleo. Ambas se verán diminuídas nas próximas décadas. A xeoloxía do carbón é diferente, pero tamén ten limitacións, aínda que non se prevé a decadencia a tan curto prazo. Na nosa opinión, o uso do gas e do petróleo estará limitado por razóns xeológico e o do carbón por unha política climática eficaz. Analizamos que pasaría si utilizásemos o carbón para substituír o gas e o petróleo, e preséntanllenos situacións climáticas catastróficas, xa que o carbón ten uns elevados coeficientes de emisión de gases de efecto invernadoiro (GEI). Tendo todo isto en conta, ao noso grupo de investigación parécenos inevitable a transición cara ás renovables.

A caída dos combustibles fósiles non mitigará en parte o cambio climático?

Sería un erro pensalo. Hai recursos fósiles suficientes para calcinar o planeta. Con todo, o cambio climático non se pode deter. A calefacción é xa case dun grao. Aínda que mañá deixase de emitir carbono, a Terra continuaría quentándose pola súa inercia térmica. O que está en xogo agora é evitar unha catástrofe total.

Non parece que as políticas públicas vaian por ese camiño. O novo plan da UE sobre o clima recibiu duras críticas, as últimas conferencias climáticas da ONU foron un fracaso...

O problema é que nesta sociedade, ou si prefírelo neste sistema, os beneficios privados a curto prazo teñen prioridade. E calquera política ambiental que busque a sustentabilidade real, traerá consigo a redución destes beneficios a curto prazo. Por outra banda, no que respecta á UE, hai que ter en conta que na actualidade é responsable do 11% das emisións mundiais de GEI, mentres que esta porcentaxe se reduce. Nun 11% dos casos é moi pouco ou nada.

No entanto, Europa pode expor obxectivos máis audaces.

O obxectivo é reducir un 40% as emisións para 2030 e que as enerxías renovables representen un 27% do total. Difundiuse un informe interno da Comisión Europea no que se establece que, mantendo as políticas actuais, sen mellorar nada, as emisións de CO2 reduciríanse un 32% para 2030 e a porcentaxe de emisións renovables alcanzaría o 27%. É dicir, a UE non vai facer nada por impulsar as renovables e só vai facer un pequeno esforzo en redución de emisións, que vai do 32 ao 40%.

Falemos dos límites das enerxías renovables. Penso que cando se fala deses límites refírese á imposibilidade de obter a densidade enerxética que nos achegan as fontes de orixe fósil.

Así é. Cando dicimos que as renovables son boas ou malas, estamos a comparalo implicitamente coas fósiles. E sempre se fala das desvantaxes das renovables, aínda que eu polo menos véxolles sobre todo vantaxes. En calquera caso, teñen limitacións. No aspecto técnico hai intermitencia, dificultade de acumulación... Doutra banda, a biosfera necesita de enerxías renovables para funcionar. O vento, por exemplo, ten unha función nos ecosistemas, aínda que non a vexamos nós. Cando captamos a enerxía eólica a través dun muíño, o vento que hai detrás do muíño sopra con menor intensidade. E si está a transportar abono? Podemos crear problemas que non previmos. Hoxe en día, as renovables ocupan un espazo moi reducido, pero a gran escala poden producir impactos significativos.

En canto á densidade enerxética, a diferenza cos fósiles é de orde de magnitude, non é de sete a oito, senón de sete a 70. Debemos ser conscientes de que as fontes fósiles son unha especie de milagre, unha enerxía pura concentrada, un tesouro. Afixémonos a vivir con ese tesouro, e agora verémonos obrigados a afacernos a vivir con algo máis modesto que nos parece moi malo ao comparar. Pero non é malo, o outro é extraordinariamente bo.

Por certo, a densidade enerxética das renovables é menor do que se cree. Danse as cifras obtidas no laboratorio. Pero se levamos unha placa fotovoltaica ao campo e deixámola un ano, os resultados non son tan bos. Segundo un estudo realizado polo noso equipo de Valladolid, a aplicación da primeira lei de termodinámica proba que a enerxía eólica dispoñible na atmosfera é menor do que se adoita dicir. O IPCC (Grupo Intergobernamental de Cambio Climático), algunha ONG... utilizan estes estudos erróneos e conclúen que as enerxías renovables son case infinitas. “Si conseguimos suficiente, teremos a enerxía renovable que queiramos, só hai que investir en tecnoloxía”. E iso non é certo.

As renovables poden xogar un papel máis importante na xeración de electricidade que o actual, mentres que no transporte non se percibe unha alternativa viable para o petróleo. O futuro traeranos un cambio radical neste campo?

Creo que si. A nosa conclusión é que non existen solucións técnicas para o problema do transporte. Non basta con usar biofuel en lugar do petróleo, o coche eléctrico non é suficiente, non abonda con que os motores aumenten súbitamente a eficiencia. As solucións técnicas que se propoñen non son suficientes para cubrir o baleiro que deixaría o petróleo. E o que necesitamos ante esta incapacidade son os cambios sociais. Estes cambios produciranse en calquera caso, pero a adaptación pode ocorrer ben ou mal. Si é de ben, deberíase articular un sistema público e tratar de frear a actual hiper-mobilidade, dun lado a outro, mercadorías en continuo movemento... Si non planificamos este cambio, veremos as cousas vermellas.

Nun principio mencionamos Klimagune. O tema principal da xornada foi a transición cara á sustentabilidade. Como che imaxinas esa transición? Nas condicións ideais, por suposto.

A conclusión de Klimagune foi moi interesante que a transición non só pódese basear en solucións tecnolóxicas, niso fómonos todos de acordo. En todos os ámbitos (enerxía, ordenación urbana, agricultura...) unha das consecuencias é que nas próximas décadas vanse a necesitar cambios sociais. Iso é moi importante para min, e chamoume a atención a verdade, porque o discurso habitual é diferente: as solucións tecnolóxicas serán suficientes si ponse en marcha correctamente.

Que tipo de cambios sociais necesítanse?

Como dixen antes, na actualidade os beneficios privados a curto prazo teñen prioridade. Vivimos na sociedade do perigo. Pero se queremos estar seguros de que non superaremos os límites do planeta, teremos que recorrer á paradigma do principio de prudencia. E iso si, é un gran cambio; un cambio de civilización, diría eu. Como concienciar diso? É difícil. Eu creo que os movementos sociais serán fundamentais, porque a liña dos medios de comunicación a marca o poder en xeral. Agora, por mor da crise, están a xurdir outros modelos, sinto que chega un vento fresco. Con todo, fálase moito da distribución xusta da torta, pero non tanto do tamaño que debería ter a torta.

Poderiamos ir paso a paso, non? En definitiva, a redución dos recursos enerxéticos será progresiva.

A referencia debe ser a duración da vida das persoas. Unha persoa vive 70 anos e dentro de 70 anos a redución da enerxía será enorme. Todos os modelos están de acordo en que si non queremos que o cambio climático sexa realmente un problema moi grave, todos os países do mundo deben acordar un prezo para o carbono. Este prezo debe ser o mesmo en todos os países ou moi similar. E iso debe facerse como moi tarde en 2020. O prezo que se debe establecer non é unha manga, senón que segundo os modelos sería de entre 60 e 260 dólares por tonelada de CO2.

Que significa a palabra prezo? Penalizar as emisións?

Si. A lóxica dos modelos que estudan como debería funcionar o sistema enerxético para evitar o cambio climático é pór un prezo ao carbono para que as tecnoloxías máis contaminantes perdan rendibilidade. Por exemplo, si a enerxía eólica vale agora dez e o gas cinco, si engádese cinco ao carbono, de súpeto a enerxía eólica é máis rendible que o gas. E as empresas, en xeral, instalarían parques eólicos en lugar de centrais de gas. Na UE hai un mercado que se basea neste mecanismo, o EU-ETS –que foi criticado duramente porque non funciona ben–, que ten un prezo de seis dólares por tonelada, que hai que pensar que é un imposto, e a literatura di que en 2020 debería ser de entre 60 e 260 dólares.

Parece imposible chegar.

Esta noite, fíxache. E non só na UE, senón en todo o mundo. A UE non pode facer o camiño só en política climática, porque si o fai, os seus produtos serán máis caros. Facer as cousas ben é máis caro. E as empresas iríanse, como xa fixeron algúns. Resumindo: si manteño a marcha actual, vexo o futuro negro.