ETA vai disolver as súas armas nun ano e xa deu o primeiro paso. Este é a pasaxe do anuncio da Comisión Internacional de Verificación (CIV) o pasado 21 de febreiro, no que se confirma a coincidencia das armas sobre a mesa e a lista do papel que teñen entre mans: Ram Manikkalingam e Ronnie Kasrils, dous dos etarras e membro da CIV.

O acto mereceu valoracións de todo tipo, desde dicir que é un paso firme, como EH Bildu, até dicir que é un teatro –o Goberno do PP-. O PNV e o Goberno Vasco han estado nunha valoración intermedia: non é o que esperaban, pero é un pequeno paso e vai na dirección correcta. Con todo, o Goberno Vasco ha apoiado e orientado o traballo da CIV, o que ten unha gran importancia para a correcta alimentación do proceso. O PSE-EE non chegou á posición do Convenio de Aiete, pero, aínda que sexa cunha pequena boca, valorou positivamente este primeiro paso de ETA. Visto de forma máis xenérica, foron moitos os que debuxaron este paso de ETA como unha obra de teatro e pediron á organización armada que se desvincule e disólvase.

Pero non se trata de teatro nin de broma. É o paso máis importante que dá ETA desde outubro de 2011 e si en calquera parte do mundo a abolición das armas é un momento cargado de simbolismo e importancia, aquí chámaselle teatro ou se lle considera un delito, obstaculizando o camiño. Si considérase unha obra teatral, tamén se debería considerar así a obra do resto de actores, desde a negativa do ministro do Interior, Jorge Fernández, até a actitude “si pero non” do Goberno Vasco. Á fin e ao cabo, non se trata de máis ou menos teatro do habitual en calquera Parlamento. A Audiencia Nacional española, por exemplo, non está para o teatro e por iso chamou a declarar aos membros do CIN. O lehendakari Urkullu e o propio Jonan Fernández tamén ían estar para poucos teatros cando o domingo pola mañá foron a Madrid a apoiar aos verificadores. Nada que dicir os verificadores. Ao que quizá está a ver como unha película os feitos, a pena de cárcere de 40 anos non di moito, pero seguro que si aos que traballan na desactivación das armas.

Iso é o que explicaron os verificadores, que valoran moito ao que está a facer ETA, xa que o desarmamento destas armas sen o consentimento de España e Francia é difícil e o risco de detención é elevado. Segundo os verificadores, non está claro si desta maneira ETA poderá destruír moitas máis armas. Velaquí, pois, un obstáculo máis para que este proceso leve a cabo correctamente no prazo dun ano.

A diferenza do que ocorre noutros ámbitos de España e Euskal Herria, moitos medios e persoas de todo o mundo consideran o de ETA un paso significativo. Desde o anuncio por parte de ETA do cesamento da súa actividade armada non houbo un seguimento mediático tan importante no estranxeiro: The Wall Street Journal, Time, The Guardian, New York Times e Le Monde son algúns dos medios máis importantes que lle deron eco. O ex presidente de Estados Unidos, Bill Clinton, tamén deu o seu visto e prace a través da súa conta de Twitter.

Poucas armas, moita ilusión

Non hai dúbida de que as armas que se desmantelaron son poucas. É máis, as armas deberon permanecer caladas desde hai moitos anos. ETA perdeu dúas oportunidades de ouro na primeira década do século XXI, a primeira tras o Acordo de Lizarrra-Garazi e a segunda tras as conversacións de Loiola de 2006. Chegou cunha gran debilidade ao anuncio do fin da vía armada e agora, no momento da negociación técnica, está a pagar moi caro o atraso. Este diálogo técnico, que nunca fose tenro, foi rexeitado por ETA en varias ocasións, entre elas a falta dunha negociación política. Agora a situación é aínda máis difícil e ETA está atrapada nese desexo irrazonable.

E con todo, a pesar de que moitos tentan vender o contrario, en amplos sectores da sociedade vive con ilusión a esperanza de paz, como se viu claramente o pasado 11 de xaneiro en Bilbao. Unha ilusión que non ten a mesma motivación nin unha visión de país acordada de face ao futuro, pero que se dá conta de que neste país sufriuse moito e iso necesita, en primeiro lugar, un final ordenado de ETA e, despois, un proceso amplo de diálogo.

É fundamental abordar o diálogo en serio, xa que pola contra non é posible abordar coa profundidade necesaria as vítimas, a memoria e os temas de convivencia, e moito menos coa eficacia que necesitan. As experiencias doutros lugares do mundo mostran que aínda que todo estea ben encarrilado, son temas bastante difíciles e, si non é por mala vontade, dificilmente pódese entender que non se actúe o máis forte posible para que o proceso de paz saia ben, máis si faise ben é fundamental para organizar a convivencia futura. Pódese entender que neste proceso haxa intereses extremos, que cada un mostre e defenda a súa propia visión, que non se pode entender que se desdeñe o propio proceso ou que se boicotee. Só iso pode facer quen pense que ETA é o único problema aquí e que, unha vez que abandona a súa actividade armada, non hai ningún outro problema. Só pode facelo quen non se dá conta dos riscos de avanzar sen pechar ben a ferida. Ou o que está no campo dos vencedores e vencidos.

É certo que en sectores moi amplos da poboación este non é un problema prioritario, que os dous últimos anos non ten nada que ver coa ilusión que se percibiu na sociedade noutras oportunidades de paz, pero iso non quere dicir que non queira que este problema se termine ben.Na sociedade existen materias primas para a paz e é a todos os dirixentes e actores políticos a quen corresponde alimentar este proceso para que sexa o máis produtivo posible. Como é máis fácil que a esquerda abertzale faga unha lectura crítica do pasado, por medio do diálogo e o debate, ou encadeada en si mesma? E a posición de Covite é a máis axeitada para satisfacer as necesidades das vítimas? Como se vai a revelar mellor a información dalgúns asasinatos que non foron resoltos, cando quen o sabe infórmalle ou a través das investigacións policiais?

Fronte de paz dos cárceres

Do mesmo xeito que a arma simbólicamente é un tema moi visible, o ámbito dos presos é clave para avanzar no práctico, porque aínda hoxe os presos e os seus familiares sofren esta situación nas súas propias peles. O EPPK xa anunciou que as súas peticións de achegamento a Zaballa tramitaranse de forma individualizada para cada un dos presos. O Goberno de España, pola súa banda, deixou claro até agora que non vai cambiar a política penal ata que ETA se disolva. Evidentemente, non será fácil, pero é que a fronte de loita dos cárceres convértase nunha fronte máis de paz e para iso cada un ten que utilizar as súas chaves, sabendo que a chave mestra dos cárceres está en mans do Goberno español. Aínda que sexa amodo, trátase de aliviar os camiños e as dores, non de aumentar, como fai o Goberno de España coas detencións de forma constante. Como xa se viu no últimos tres ou catro anos, en Euskal Herria polo menos, quen traballaron en clave de paz obtiveron bos resultados e o serán tamén a medio prazo, porque ao final a sociedade vasca agradece o esforzo pola paz e castiga ao contrario.