Na época da insumisión, unha xeración nova dominou a lóxica militarista do Estado. Entre os insubmisos de Pamplona, cando tiña 21 anos, Asier foi detido e encarcerado, así como o seu irmán maior, por negarse a servir no exército español.

O avó de Asier, sendo gudari, foi encarcerado en 1937, e fuxindo dos traballos de escravo, ao final, con 41 anos, morreu en Venezuela, tras ser dirixente do PNV. En democracia o fillo do seu avó, o pai de Asier, foi detido e no proceso 18/98 pediuse para el 49 anos de cárcere por participar no consello de administración do diario egin. Non cumpriu ningunha pena, xa que faleceu dun ataque ao corazón antes de entrar en prisión, aos 70 anos de idade.

Aitor, o amigo de Asier, resumiu estes feitos nun documental que realizou ao longo da súa traxectoria. Aitor Merino e a súa irmá Amaia son os directores e responsables desta película, realizada con grandes dificultades por ser considerada como apología do terrorismo en moitas salas de cine españolas e en diferentes medios de comunicación. Aitor e Amaia realizaron un traballo de gran responsabilidade, cunha honestidade transparente e unha xenerosidade profunda.

Os camiños de Aiherrak, Aitor e Asier apartáronse –un en Madrid, outro en Navarra-, sen diminuír a súa amizade. Con todo, un día chegou unha carta a Aitor na que Asier confesoulle que era membro de ETA. Logo viñeron outros moitos sufrimentos e desgrazas, e de aí xurdiron as dúas preguntas para Aitor: como explicar aos amigos de Madrid a súa amizade cun membro desta institución? Como facer entender que foi o que lle impulsou a tomar esa decisión cando a Aitor custáballe comprender?

Quizá as preguntas non se respondan na película, pero non polo traballo cinematográfico dos meiriños. Cando a violencia se manifesta de cheo, as palabras e as obras de arte non teñen unha solución fácil. Neste sentido, son dous os momentos álxidos da película. Por unha banda, Ongi Etorri de Pamplona, na Porta de Zumalacárregui, onde nos comentarios de Aitor vemos por que non é fácil aceptar a lóxica militar. A segunda, totalmente conmovedora, é unha cea familiar do ano vello, onde as palabras da nai de Asier lémbrannos a época da insumisión e a falta de espazo para a violencia no corazón deste pobo.

Vendo a película, tiven a oportunidade de contemplar “O retrato dun gudari armado chamado Odiseo”, unha escultura de Oteiza. Visito con frecuencia Felipe II.aren, rei de España, nunha fortaleza militar construída ás ruínas. Aínda ninguén se atreveu a afirmar que esta escultura é unha apología do terrorismo, pero o Concello de Pamplona borrou a palabra “armado” nas informacións públicas, manipulando a historia desta obra. Este Odiseo Gudari está feito de aceiro pintado en negro, despois de soldar as láminas, até formar unha caixa buxán. Con todo, nesta escultura guerreira a forza real non reside na armadura metálica, senón no xogo dos ocos entre as chapas, onde o espazo se baleira e ábrese. No espazo dedicado á sección podo ver a Pardines e Etxebarrieta, Hipercor e Vic, Lasa e Zabala, Pertur e Yoyes, así como o lugar da relación entre Asier e Aitor.

Como este odiseo está vivo, os ocos da escultura vanse ampliando. Nos últimos días abriuse un novo oco a esta caixa metafísica, a de Arkaitz Bellón. É o retrato sombrío da inclinación e do corazón.